هانا کاویانی
در روزهای گذشته، در خاورمیانه، در حالی که منازعات دیپلماتیک بر سر موضوعات متعدد شدت گرفته، مسعود بارزانی رئیس اقلیم کردستان عراق می‌گوید در صدد برگزاری یک همه‌پرسی در مهرماه پیش روست تا نظر جمعیت این اقلیم را درباره استقلال کردستان جویا شود. اعلام این خبر با استقبال برخی سیاستمداران اسرائیلی روبه‌رو شده است. از جمله یکی از رقبای نخست‌وزیر اسرائیل در حزب حاکم لیکود، گیدئون ساعار، با حمایت از این همه‌پرسی آن را یک لحظه مهم تاریخی خوانده است.
این اظهارنظر در کنار سایر اظهارنظرهای مطرح شده در اسرائیل در روزهای گذشته بازتاب‌دهنده گفته‌های پیشین بنیامین نتانیاهو نخست‌وزیر اسرائیل است که در سال‌های گذشته گفته بود «تلاش و آرزوی کردها برای استقلال یک حق است». این رویکرد را بسیاری در اسرائیل به سابقه تاریخی روابط اسرائیل با کردهای عراق ارزیابی می‌کنند. روابطی که در دهه‌های ۵۰ و شصت میلادی نزدیک بود و در مقطعی پس از توافق الجزایر میان ایران و عراق، و گرایش اسرائیل به داشتن روابط بهتر با ایران دوران محمدرضا شاه پهلوی، متوقف شده بود. فرنوش رام، روزنامه‌نگار ساکن اسرائیل، با نگاهی به آن دوران می‌گوید:
«همکاری‌های آن زمان که در یک کتاب به قلم نماینده وقت موساد هم ذکرش آمده، در واقع مربوط به دورانی بود که عراق حتی قبل از دوران صدام حسین خود را در صدر کشورهای خصم اسرائیل می‌دانست. عراق در جنگ‌های متعدد علیه اسرائیل، نقشی لجستیک و جدی داشت. قبل از آنکه جمهوری اسلامی بر سرکار بیاید این عراق بود که از لزوم نابودی اسرائیل صحبت می‌کرد. همان فلسفه‌ای که جمال‌عبدالناصر در مصر و دیگر رهبران آن زمان دنیای عربی بیان می‌کردند. در آن چهارچوب مسلماً همکاری‌های بین اسرائیل و کردهای عراق در جریان بود».
در سال‌های اخیر اما این روابط باردیگر نزدیک شد تا جایی که نخست وزیر اسرائیل از حق استقلال کردها سخن گفته و امروز باردیگر سیاستمداران اسرائیلی از برگزاری همه‌پرسی در اقلیم کردستان حمایت می‌کنند.
در کنار سابقه تاریخی، نزدیکی اسرائیلی و کردها و آنچه در اسرائیل همذات پنداری میان طرفین هم ارزیابی شده، اینکه چرا امروز سیاستمداران در اسرائیل حامی تشکیل کشور مستقل کردستان هستند را بسیاری در ارتباط با ایران می‌دانند. از جمله مئیر جاودانفر استاد دانشگاه هرتزلیا در اسرائیل که می‌گوید:
«برای اسرائیل بسیار مهم است که یک کشور غیرعرب دیگر در منطقه تاسیس شود. ما نقاط مشترک زیادی با کردها داریم. ما در این منطقه اقلیت غیرعرب هستیم که زیر حملات کشورهای عرب در این چند سال و چند دهه اخیر بودیم. و ما می‌دانیم که برخی کشورهای عرب منطقه که حامی جمهوری اسلامی ایران هستند با استقلال کردستان مخالفند. اگر کردستان در این همه‌پرسی رأی مثبت دهد به نفع اسرائیل خواهد بود چون به ضرر جمهوری اسلامی خواهد بود. و در عین حال اسرائیل می‌تواند یک شریک اقتصادی جدید و یک شریک سیاسی جدید در یک منطقه حساس خاورمیانه پیدا کند».
اما همه تحلیلگران با این نظر موافق نیستند که کردستان مستقل بتواند حائلی برای اسرائیل در مقابل ایران باشد. از جمله دنیس ناتالی، محقق ارشد در انستیتوی مطالعات ملی استراتژیک در واشنگتن که معتقد است روابط حکومت خودمختار اقلیم کردستان با ایران در پی شدت گرفتن مبارزه با داعش، تقویت هم شده است. خانم ناتالی می‌گوید:
«اشکال اینجاست که کردها بسیار متفاوت از اسرائیلی‌ها هستند. آنها هم مرز با ایران هستند و صدها کیلومتر مرز مشترک دارند. کردها نخواهند توانست کشور تشکیل دهند چون بازیگران منطقه اجازه نخواهند داد که مهمترین آنها ایران و ترکیه هستند. اما مسئله مهم‌تر این است که کردها همواره با ایران رابطه خواهند داشت. چون به این رابطه نیاز دارند. مرز مشترک به معنی روابط اقتصادی، فرهنگی و سیاسی است. و به نظر من با ظهور پدیده داعش و شکل گیری کارزار مبارزه با آن، روابط قوی‌تر شده است.»
آن طور که هیمن هورامی، یک مشاور مسعود بارزانی، اعلام کرده همه‌پرسی در مناطق مورد مناقشه با حکومت مرکزی یعنی کرکوک، خانقین، مخمور و سنجار نیز برگزار خواهد شد.
هوشیار زیباری، وزیر پیشین امورخارجه عراق و از مقام‌های بلندپایه کردستان، هم پیشتر به رویترز گفته بود «رأی آری» به این همه‌پرسی موضع دولت اقلیم کردستان را در مذاکره با دولت مرکزی برای خودمختاری بیشتر تقویت خواهد کرد. اما دنیس ناتالی در واشنگتن معتقد است نباید درباره این همه‌پرسی واکنش بیش از اندازه نشان داد:
«ما می‌دانیم نتیجه همه‌پرسی چه خواهد بود چون یک رفراندوم در سال ۲۰۰۵ برگزار شده است. این رفراندوم را بیش از تشکیل یک کشور، باید به عنوان یک ارزیابی برای تخمین قدرت نفوذ کردستان عراق، در دوران بعد از داعش در نظر بگیریم. مثلاً اینکه کنترل برخی مناطق پس از داعش چه خواهد شد. هم اکنون مشکلاتی جدی در خود منطقه خودمختار کردستان وجود دارد. برای پرت شدن حواس از این مشکلات هم می‌توان یک رفراندوم برگزار کرد تا تبدیل به یک رهبر موجه ملی شوید و بیشتر کردها این را می‌دانند و این افرادِ غیرکرد و بیرون از کردستان هستند که این موضوع را نمی‌دانند.»
در واکنش به خبر برگزاری همه‌پرسی در منطقه خودمختار کردستان عراق، که قرار است روز سوم مهرماه برگزار شود ترکیه و ایران با آن مخالفت کرده‌اند.
ترکیه در واکنش گفته است کردستان عراق با اعلام همه‌پرسی «مرتکب یک خطای تاریخی» شده است. وزارت امور خارجه ایران نیز در بیانیه‌ای اعلام همه‌پرسی در کردستان عراق را «یک‌جانبه» و «خارج از موازین و چارچوب ملی و قانونی عراق» که «در نهایت منجر به مشکلات جدید خواهد شد»، توصیف کرده است.
13/6/2017
