پاش یانزه ساڵ له‌رووخانی رژێمی به‌عس ئێستا دوو گروپی سیاسی له‌عێراق له‌به‌رامبه‌ر یه‌ك وه‌ستاونه‌ته‌وه، گروپێك دژی ئه‌وه‌یه مالیكی چوار ساڵی تر حوكم بكات، له‌ترسی ئه‌وه‌ی نه‌وه‌ك دیكتاتۆر بگه‌ڕێته‌وه، گروپی دووه‌میش له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دایه مالیكی له‌پۆسته‌كه‌یدا بمێنێته‌وه، به‌ڵام واقیعه‌كه ئه‌وه ده‌رده‌خات كه دۆزینه‌وه‌ی جێگره‌وه‌یه‌ك بۆ مالیكی له‌لابردنی خودی مالیكی قورستره.پاش یه‌ك هه‌فته له‌راگه‌یاندنی ئه‌نجامی هه‌ڵبژاردنه‌كان سه‌ره‌تاكانی دانوستان بۆ پێكهێنانی حكومه‌تی داهاتوو ده‌ستی پێكردووه، له‌كاتێكدا كه مالیكی نزیكه‌ی سێیه‌كی كورسییه‌كانی په‌رله‌مانی كۆكردووه‌ته‌وه، له‌به‌رامبه‌ردا نه‌یاره‌كانی دوو له‌سه‌ر سێی په‌رله‌مانیان به‌ده‌سته‌وه‌یه.
به‌ر له‌چه‌ند رۆژێك مه‌سعود بارزانی سه‌رۆكی هه‌رێم رایگه‌یاند به‌شداری ناكات له‌حكومه‌تێكدا كه مالیكی سه‌رۆكایه‌تی بكات، بارزانی ئه‌گه‌ر هێزه كوردییه‌كانی تری له‌گه‌ڵدا بێت ئه‌وا به‌هه‌موویان 62 كورسیان هه‌یه‌و له‌گه‌ڵ سووننه‌و شیعه دانوستانی پێده‌كه‌ن.
ره‌وتی سه‌در كه 34 كورسی په‌رله‌مانی هه‌یه به‌ره‌سمی رایگه‌یاند رازی نین مالیكی سه‌رۆكایه‌تی بۆ جاری سێهه‌م وه‌ربگرێته‌وه، كوتله‌ی مواتینیش به‌سه‌رۆكایه‌تی عه‌ممار حه‌كیم به 29 كورسییه‌وه دژی مانه‌وه‌ی مالیكییه، ئه‌م دوانه‌ی دوایی هه‌ردووكیان له‌به‌ره‌ی شیعه‌دان.
له‌هه‌مان رووه‌وه ئیئتیلافی وه‌ته‌نییه به‌سه‌رۆكایه‌تی ئه‌یاد عه‌لاوی به 21 كورسییه‌وه دژی مالیكییه كوتله‌ی موته‌حیدونی سه‌رۆكی په‌رله‌مانیش به 23 كورسییه‌وه هه‌مان بۆچوونی هه‌یه، كوتله‌ی عه‌ره‌بییه‌ی ساڵح موتڵه‌گیش به 10 كورسییه‌وه له‌سه‌ر مالیكی رازی نییه.
سه‌یره‌كه له‌وه‌دایه حه‌كیم‌و سه‌در كه هه‌ردوكیان له‌دوو خێزانی شیعه‌ن‌و به‌رگ‌و عه‌مامه‌ی شیعه له‌به‌رده‌كه‌ن، ئه‌مڕۆ له‌لای ناوه‌ندی سیاسی سوننه‌و كورد په‌سه‌ندترن له‌مالیكی كه له‌حیزبێكی شیعه‌ی رێكخراوه‌و سه‌رۆكایه‌تی تیایدا به‌پێی خێزان نییهو له‌بری عه‌مامه، قات‌و بۆینباخ له‌به‌رده‌كه‌ن.
مالیكی كه خۆی 92 كورسی هێنابوو پاش یه‌كگرتنی له‌گه‌ڵ چه‌ند هاوپه‌یمانێتییه‌كی بچوكی شیعه‌و سووننه كورسییه‌كانی گه‌یانده زیاتر له110 كورسی، چونكه كوتله‌ی فه‌زیله به‌شه‌ش كورسی‌‌و ره‌وتی چاكسازی ئیبراهیم جه‌عفه‌ری به‌شه‌ش كورسییه‌وه چوونه پاڵی له‌گه‌ڵ چه‌ند هێزێكی تردا.
له‌به‌رامبه‌ردا گروپه نه‌یاره‌كه‌ی مالیكی زیاتر له 180 كورسییان هه‌یه‌و ره‌نگه بڕێك كه‌م یان زیاد بكات، به‌ڵام به‌شی ئه‌وه ده‌كات حكومه‌تی پێ پێكبهێنن كه ئه‌مه بۆ مالیكی ناچێته سه‌ر.
هه‌ندێ له‌چاودێران پێیان وایه ئێستا ده‌رفه‌تێك هاتووه‌ته ئاراوه بۆ ئه‌وه‌ی سیاسییه‌كان له‌هاوپه‌یمانێتی تایفی دوربكه‌ونه‌وه‌‌و به‌شداریكردنی هێزه شیعه‌كان به‌جیا له‌هه‌ڵبژاردندا مانای ئه‌وه‌یه چانسی به‌ستی هاوپه‌یمانێتی هه‌یه له‌ده‌ره‌وه‌ی چوارچێوه تایفییه‌كه.
بۆ ئه‌مه‌ش زۆرجار نموونه‌ی ئه‌نجومه‌نی پارێزگای به‌غدا ده‌هێنرێته‌وه كه ده‌وڵه‌تی یاسا به 20 كورسییه‌وه نه‌یتوانی ركابه‌رێتی پۆستی پارێزگار بكات‌و ره‌وتی سه‌درو مواتین‌و موته‌حیدون‌و عێراقییه زۆرینه‌یان پێكهێناو ئه‌و پۆسته‌یان گرته ده‌ست.
به‌ڵام تیمه نه‌یاره‌كه‌ی مالیكی كێشه‌ی گه‌وره‌یان له‌پێشه‌‌و ناتوانن به‌ئاسانی له‌یه‌ك چوارچێوه‌دا كۆببنه‌وه بۆ دیاریكردنی تاكه كاندیدێك، چونكه ئه‌وان تێكه‌ڵه‌یه‌كن له‌شیعه‌و سوننه‌و كوردو عیلمانی، له‌كاتێكدا له‌پاش ساڵی 2003وه باو باوی هاوپه‌یمانێتی نه‌ته‌وه‌یی‌‌و تایفیه.
چاودێران پێیان وایه نه‌بوونی متمانه له‌ناو گروپه نه‌یاره‌كه‌ی مالیكی ئاسان نییه وایان لێبكات ببنه هاوپه‌یمانێتییه‌كی به‌هێز له‌به‌رامبه‌ر مالیكیدا، چونكه ترسی ئه‌وه هه‌یه مالیكی هه‌ندێ له‌نه‌یاره‌كانی به‌پاره‌و پێدانی وه‌زاره‌ت‌و پۆستی تر هه‌ڵبگێڕێته‌وه بیانباته لای خۆی.
ئه‌مه جگه له‌وه‌ی هه‌ریه‌ك له‌پێكهاته‌ی ناو ئه‌و گروپه له‌ناو خۆیاندا یه‌كگرتوو نین، بۆ نموونه موته‌حیدون‌و وه‌ته‌نییه سورن له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی به‌شداری حكومه‌تی مالیكی نه‌كه‌ن‌و رێ له‌ده‌ستی ئێران بگرن، تا ئه‌و راده‌یه‌ی هه‌ڕه‌شه‌ی جیاكردنه‌وه‌ی هه‌رێمێك ده‌كه‌ن.
له‌به‌رامبه‌ردا ئیئتیلافی عه‌ره‌بییه‌ی موتڵه‌گ‌و كوتله‌ی حه‌ل به‌لایانه‌وه ئاساییه له‌حكومه‌تی مالیكیدا بن، ئه‌ویش له‌رێی سه‌پاندنی چه‌ند مه‌رجێكه‌وه بۆ خزمه‌تی ناوچه سوننه نشینه‌كان، ئه‌وان پێیان وایه بوونی سوننه له‌حكومه‌تدا قازانجی زیاتره له‌زیان.
هه‌رچی هێزه شیعه‌كانی وه‌ك سه‌درو مواتین هه‌یه، هه‌ردوكیان به‌هه‌مان ئه‌ندازه رقیان له‌مالیكی نییه، سه‌در به‌ئاشكرا مالیكی به‌دیكتاتۆر ناوده‌بات، به‌ڵام حه‌كیم دیبلۆماسی تر دژی مالیكی ده‌وه‌ستێته‌وه.
حه‌بیب ته‌ره‌فی په‌رله‌مانتاری مواتین به"نیقاش"ی راگه‌یاند كوتله‌كه‌ی ئه‌وان له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دایه هاوپه‌یمانێتییه‌كی گه‌وره له‌هێزه شیعییه‌كان پێكبێت‌و ئه‌و گروپه سه‌ره‌ك وه‌زیران دیاری بكات به‌و پێیه‌ی گه‌وره‌ترین كوتله‌ی په‌رله‌مان ده‌بێت.
به‌ڵام دووباره دروستكردنه‌وه‌ی "هاوپه‌یمانێتی نیشتیمانی" كه جاران شیعه‌كانی كۆكردبۆوه، چانسی مالیكی بۆ وه‌رگرتنه‌وه‌ی پۆسته‌كه‌ی به‌هێز ده‌كات، چونكه له‌ناو ئه‌واندا مالیكی له‌هه‌موویان كورسی زیاتری هه‌یه.
بۆ كوردیش حاڵه‌ته‌كه به‌هه‌مان شێوه‌یه، پارتی دیموكراتی كوردستان‌و یه‌كێتی نیشتیمانی كوردستان له‌بۆچونه‌كانیان له‌باره‌ی مالیكییه‌وه یه‌ك هه‌ڵوێست نین، بارزانی به‌ئاشكرا رایگه‌یاندووه كه مالیكی قبوڵ نییهو هه‌ڕه‌شه‌ی ریفراندۆم ده‌كات بۆ جیابوونه‌وه، به‌ڵام یه‌كێتی په‌یوه‌ندییه‌كی باشی له‌گه‌ڵ مالیكی هه‌یه.
مالیكی ئێستا ده‌یه‌وێ سوود له‌ناكۆكی نێوان ئه‌و هێزانه وه‌ربگرێت‌و هانی یه‌كێتی‌‌و مواتین‌و عه‌ره‌بییه‌و حه‌ل بدات له‌گه‌ڵ ئه‌ودابن له‌به‌رامبه‌ر پێدانی چه‌ند پۆستێك، له‌به‌رامبه‌ریشدا پارتی‌‌و سه‌درو موته‌حیدون‌و وه‌ته‌نیه له‌هه‌وڵی ئه‌وه‌دان ئه‌و هێزانه له‌گه‌ڵ ئه‌وان له‌به‌ره‌ی دژه مالیكیدا بمێننه‌وه.
كێشه‌یه‌كی گه‌وره‌تر ئه‌وه‌یه به‌ره‌ی نه‌یاری مالیكی ناتوانن سه‌ره‌ك وه‌زیرانی ئێستا فه‌رامۆش بكه‌ن كه 110 كورسی كۆكردووه‌ته‌وه، چونكه تیمه‌كه‌ی مالیكی سوورن له‌سه‌ر پۆستی سه‌ره‌ك وه‌زیران‌و هیچ پۆستێكی تریان ناوێت، بۆیه ئه‌گه‌ر مالیكیش دوربخرێته‌وه ئه‌وا به‌هۆی زۆری كورسییه‌كانیه‌وه ده‌توانێت كاری په‌رله‌مان په‌ك بخات به‌تایبه‌تی له‌و بڕیاره گرنگانه‌ی پێویستیان به‌ده‌نگی دوو له‌سه‌ر سێیه.
به‌ده‌ر له‌مه له‌كاتی دورخستنه‌وه‌ی مالیكی گرفته گه‌وره‌كه په‌یوه‌سته به‌و ژماره زۆره‌ی مالیكی له‌پۆسته حكومیی‌و سه‌ربازییه‌كاندا دایناون به‌ته‌نها له‌به‌ر ئه‌وه‌ی وه‌لایان بۆ ئه‌و هه‌بێت.
یه‌كێك له‌سیاسه‌تمه‌داره‌كانی شیعه كه بۆخۆی به‌شداری دانوستانه‌كان ده‌كات به"نیقاش"ی راگه‌یاند "مه‌ترسی هه‌یه له‌وه‌ی له‌كاتی دروخستنه‌وه‌ی مالیكیدا كاری سه‌ره‌ك وه‌زیرانی داهاتوو په‌كی بكه‌وێت، چونكه دۆسته‌كانی مالیكی گرفت له‌حكومه‌تدا دروست ده‌كه‌ن".
سیناریۆی زۆر بۆ شوێنگره‌وه‌ی مالیكی داڕێژراوه كه گرنگترینیان بریتییه له‌وه‌ی یه‌كێك له‌ناو حیزبی ده‌عوه‌وه بپاڵێورێت‌و به‌ڵێنیش به‌مالیكی بدرێت كه لێپێچینه‌وه‌ی له‌گه‌ڵ نه‌كرێت له‌و كارانه‌ی له‌رابردوودا كردوونی، به‌ڵام ئه‌و پاڵێوراوه پێویستی به‌سازانی ناوخۆی‌و ئیقلیمی‌‌و نێوده‌وڵه‌تی هه‌یه كه ئه‌مه‌ش قورسه.
مالیكی كه چه‌ند ساڵه له‌رێی شوێنكه‌وتووانیه‌وه ده‌ستی گرتووه به‌سه‌ر هه‌موو جومگه‌كانی سیاسه‌ت‌و ئاسایش‌و ئابوریدا‌و رۆڵی په‌رله‌مانی په‌كخستووه، كارێكی نه‌كردووه سه‌ره‌ك وه‌زیرانی داهاتوو ئه‌گه‌ر خۆی نه‌بێت كاره‌كانی به‌باشی بڕوات.
ئه‌مانه سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی سیاسه‌تی ده‌ره‌وه‌ی عێراق‌و سروشتی په‌یوه‌ندی له‌گه‌ڵ ئێران‌و ئه‌مه‌ریكاو روسیا‌و وڵاتانی عه‌ره‌بی ته‌نها له‌ده‌ستی مالیكیدا بووه‌‌و ئه‌مه‌ش نهێنی گه‌وره‌ی له‌خۆگرتووه، وڵاتانی دراوسێی وه‌ك ئێران له‌وه ده‌ترسن سه‌ره‌ك وه‌زیرانی داهاتوو به‌هه‌مان شێوه‌ی مالیكی وه‌لای بۆ ئه‌وان نه‌بێت، بۆیه پێیان باشه مالیكی بمێنێته‌وه، به‌ڵام دژی نه‌یاره‌كانی مالیكیش ناوه‌ستنه‌وه ئه‌گه‌ر توانیان زۆرینه‌ی په‌رله‌مانی بۆ پێكهێنانی حكومه‌ت كۆبكه‌نه‌وه.
له‌هه‌موو حاڵه‌تێكدا مه‌رجه سه‌ره‌كوه‌زیرانی داهاتوو دانوستانكارێكی باش بێت، ئیتر گرنگ نییه هێزی یه‌كه‌م بێت، چونكه ئه‌وه‌ی بتوانێت قه‌ناعه‌ت به‌هێزه شیعییه‌كان بكات كه پشتیوانی بكه‌ن‌و گه‌ره‌نتی بداته كورد بۆ پێدانی به‌شه بودجه‌و توانای هه‌بێت سوننه دڵنیا بكاته‌وه كه هه‌ست به‌په‌راوێز خستن نه‌كه‌ن، ئه‌وا ئه‌و كه‌سه سه‌ره‌ك وه‌زیرانه، بێگومان به‌و مه‌رجه‌ی په‌یوه‌ندییه‌كی باشی له‌گه‌ڵ ئێران‌و ئه‌مه‌ریكادا هه‌بێت.
30/05/2014
