در تحول سیاسی چشمگیری که می‌تواند آیندهٔ منطقه را به‌گونه‌ای بنیادین دگرگون کند، حزب کارگران کردستان (پ‌کاکا) رسماً اعلام کرده است که ساختار سازمانی خود را منحل کرده و به مبارزهٔ مسلحانهٔ چهل‌ساله‌اش علیه دولت ترکیه پایان می‌دهد. این تصمیم در دوازدهمین کنگرهٔ این گروه در شمال عراق و با استناد به فراخوان عبدالله اوجالان، رهبر محبوس این سازمان، اتخاذ شده است؛ کسی که از سال ۱۹۹۹ در جزیره‌ای در نزدیکی استانبول در حبس به‌سر می‌برد و از نفوذ فکری بالایی در میان هواداران خود برخوردار است.
بیانیهٔ رسمی گروه می‌گوید: «کنگره دوازدهم تصمیم به انحلال ساختار سازمانی پ‌کاکا و پایان دادن به روش مبارزهٔ مسلحانه گرفته است. بر این اساس، فعالیت‌هایی که تحت نام «پ‌کاکا» انجام می‌شد، به‌طور رسمی متوقف شدند». این بیانیه، فارغ از وزن نمادینش، عملاً گامی بزرگ در مسیر کاهش یکی از طولانی‌ترین درگیری‌های مسلحانهٔ خاورمیانه است؛ جنگی که از سال ۱۹۸۴ آغاز شد و تا امروز، بنا بر برآوردها، جان بیش از ۴۰ هزار نفر را گرفته است.
پ‌کاکا در ابتدا در سال ۱۹۷۸ با هدف تأسیس یک دولت مستقل کُرد یا دست‌کم کسب خودمختاری بیشتر برای کردهای ترکیه تشکیل شد. در دههٔ نخست، تلاش‌های این گروه عمدتاً بر ارتقاء حقوق فرهنگی کردها و هویت‌طلبی سیاسی متمرکز بود. اما با گذر زمان، به‌ویژه از میانهٔ دههٔ ۱۹۸۰، پ‌کاکا به مبارزهٔ مسلحانه روی آورد. ترکیه، ایالات متحده و اتحادیه اروپا این گروه را در فهرست سازمان‌های تروریستی قرار داده‌اند؛ در حالی که بخشی از جامعهٔ کُرد و برخی نهادهای بین‌المللی آن را جنبشی برای «بهبود وضعیت اقلیت‌ها» می‌دانند.
اوجالان که اکنون هدایت روند انحلال سازمان را از زندان بر عهده دارد، در فوریهٔ گذشته خواستار توقف عملیات مسلحانه و حرکت به‌سوی راهکارهای سیاسی و دموکراتیک شده بود. به باور او، پ‌کاکا «مأموریت تاریخی‌اش را به انجام رسانده» و مسئلهٔ کردها اکنون باید از مسیر قانون‌گذاری، انتخابات و پارلمان حل‌وفصل شود.
ولادیمیر فان ویلخن‌بورخ، تحلیل‌گر مسائل کُردی به رادیو اروپای آزاد/رادیو آزادی می‌گوید بسیاری از کردها در ترکیه از تداوم درگیری‌ها خسته شده‌اند و مشتاق صلح‌اند، اما همچنان دربارهٔ نیت دولت ترکیه تردید دارند. به گفتهٔ او، اگر رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه، خواهان مصالحهٔ واقعی باشد، باید اقداماتی نظیر آزادی صلاح‌الدین دمیرتاش، رهبر پیشین حزب دموکراتیک خلق‌ها (ها.د.پ) را در دستور کار قرار دهد و به رسمیت شناختن حقوق کردها را آغاز کند.
اگرچه پ‌کاکا از ورود مستقیم فرماندهانش به صحنهٔ سیاسی ترکیه سخنی نگفته، اما تحلیلگران معتقدند از این پس، سیاست کُردی از مسیر حزب‌های رسمی مانند ها.د.پ دنبال خواهد شد. با این حال، پرسش‌هایی دربارهٔ واکنش شاخه‌های منطقه‌ای پ‌کاکا در کشورهایی چون ایران، سوریه و عراق مطرح است. تجربه‌هایی مانند جدایی عثمان اوجالان و تشکیل گروهی مستقل در سال ۲۰۰۴ نشان می‌دهد که یکپارچگی سازمان پس از انحلال، لزوماً تضمین‌شده نیست.
این تحول در شرایطی رخ می‌دهد که رجب طیب اردوغان به‌دنبال تقویت وجههٔ بین‌المللی خود است. او اخیراً میزبان گفت‌وگوهای صلح میان روسیه و اوکراین بوده و در حال رایزنی با دولت‌های بغداد و اربیل برای تعیین سازوکاری جهت تحویل سلاح‌های پ‌کاکا است. اردوغان اعلام کرده که «برنامه‌هایی دربارهٔ چگونگی مشارکت دولت‌های همسایه در روند خلع سلاح «تروریست‌ها» در خارج از مرزها در جریان است».
در همین حال به نوشته خبرگزاری رویترز، برخی ناظران داخلی اما نگران آن‌اند که اردوغان از این پیروزی سیاسی برای تقویت موقعیت خود در داخل کشور بهره‌برداری کند. مخالفان او معتقدند که رئیس‌جمهور می‌خواهد با جلب حمایت رأی‌دهندگان کُرد، قانون اساسی جدیدی را به تصویب برساند که امکان تداوم حکومت او را پس از سال ۲۰۲۸ نیز فراهم کند.
هم‌زمان، اکرم امام‌اوغلو، رقیب برجستهٔ اردوغان و شهردار استانبول، پس از بازداشت در اسفند گذشته، با محدودیت‌هایی مواجه شده است که تحلیلگران آن را نشانه‌ای از سرکوب سیاسی می‌دانند. با وجود این، اردوغان در سطح جهانی به‌عنوان میانجی صلح و بازیگر اصلی دیپلماسی منطقه‌ای ظاهر شده و به‌تازگی از سوی دونالد ترامپ نیز تحسین شده است.
در تاریخ معاصر، نمونه‌های مشابهی از پایان مبارزات مسلحانه توسط گروه‌های شورشی دیده شده است؛ از جمله انحلال «اِتا» در اسپانیا، توافق صلح با فارک در کلمبیا، یا پایان جنگ داخلی با ببرهای تامیل در سری‌لانکا. در اغلب این موارد، گذار از اسلحه به سیاست نیازمند صبوری، گفت‌وگو، اعتمادسازی و مشارکت واقعی بوده است. اکنون که پ‌کاکا این مسیر را در پیش گرفته، مسئولیت تحقق صلح پایدار نه‌تنها بر دوش کردها، بلکه بر عهدهٔ دولت ترکیه است.
آیندهٔ روند صلح، بیش از هر چیز به این بستگی دارد که آیا هر دو سوی درگیری، آمادگی عبور از گذشته را دارند یا نه. اگر چنین باشد، شاید پس از چهل سال جنگ، صلحی شکننده اما واقعی در افق دیده شود.
24/5/2025
