حسن فحص
سیاست انکار و حاشا که از سوی رژیم ایران از طریق دستگاه دیپلماسی و گفت‌وگوی غیرمستقیم با آمریکا، به‌ویژه در ارتباط با مذاکرات احیای «برجام»، در پیش گرفته شده بود، با اظهارات حسین امیر عبداللهیان، وزیر خارجه این کشور در خصوص سند مورد تفاهم ایران و گروه شش کشور، خصوصا آمریکا در سپتامبر 2022، به پایان راه خود رسید.
با این حال دستگاه دیپلماسی ایران در سالروز قتل حکومتی مهسا (ژینا) امینی، کاخ سفید را به دلیل گمانه‌زنی و احتمال وقوع تحولات در ایران در پی گسترش اعتراضات در این کشور به کارشکنی متهم می‌کند.
افشای «سند سپتامبر» از سوی ایران، در بردارنده اقدامات زیادی است که طرف‌ها یا پایتخت‌های دست‌اندرکار برجام به‌ویژه واشینگتن و پایتخت‌های تروئیکای اروپا می‌بایست، انجام دهند. جه‌بسا بازرترین آنها، مطالب افشاشده در گزارش رافایل گروسی، مدیر آژانس بین‌المللی انرژی هستهای درمورد کاهش روند غنی‌سازی 60 درصدی باشد.
بیشتر پیش‌بینی‌ها پیرامون فصل مشترک‌های به دست‌آمده در گفت‌وگوهای مستقیم و غیرمستقیم میان واشینگتن و تهران به میانجی‌گری عمان، در بردارنده مراحل متعددی است که می‌توان آن را به عنوان فاز اعتمادسازی میان دو طرف در نظر گرفت. این مرحله با امضای سندی جدید از سوی وزرای خارجه این گروه و سپس پیاده‌کردن مکانیزم احیای «برجام» آغاز می‌شود.
این فاز در راستای پیش‌نویس همکاری پیشنهادی جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اورپا در آخرین سفر خود به تهران قرار دارد که نقشه راه میان ایران و مجموعه اروپایی را ترسیم کرد.
این برنامه، متضمن همکاری جدید میان تهران و آژانس اتمی در خصوص مسائل حل‌ناشده در توقف غنی‌سازی هستهای و پاسخگویی به پرسش‌های مربوط به مراکز هستهای سری در تورقوزآباد و ورامین، در ازای حفظ زیرساخت‌های مراکز سانتریفوژ به شرط جداسازی آن از جریان برق به شکلی است که احیای این مراکز در صورت نقض توافق، بیش از یک سال زمان نبرد.
بدین ترتیب پیش شرط اعلام شده از سوی خامنه‌ای به عنوان مدخل هرگونه روند مذاکره هستهای، براورده می‌شود و نهایتا نیز با فرمان اداری بایدن در خصوص لغو دستور ترامپ برای خروج از برجام و اعمال سلسله تحریم‌های اقتصادی سخت‌گیرانه علیه ایران در سال 2018، پایان می‌یابد.
ظاهرا مشارکت هیئت ایرانی در اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل به ریاست ابراهیم رئیسی و عضویت امیرعبداللهیان و علی باقری کنی، محدود به جنبه اتمی نخواهد شد و انتظار می‌رود شامل مذاکرات با «مجموعه 6 جانبه» به منظور بسترسازی برای گذار به سوی احیای «سند سپتامبر» نیز بشود.
ارزیابی‌هایی در مورد احتمال برپایی نشست ایران و کشورهای شورای همکاری خلیج در چارچوبی هماهنگ با دیدگاه مطرح شده از سوی امیرعبداللهیان در جریان سفر اخیر وی به سعودی و مسائل همکاری‌های منطقه‌ای که او با محمد بن سلمان، ولی‌عهد سعودی در میان گذاشت، مطرح شده است.
دیدگاه‌هایی در کریدورهای سازمان ملل، شامل آغاز دیدارهای مشورتی میان کشورهای شورای همکاری با ایران تحت سرپرستی دبیر کل سازمان ملل و امضای توافق سعودی – ایران به سرپرستی چین در مارس گذشته و همچنین توافق امنیتی میان ایران و امارات نیز مطرح شدند. این دیدارها، ایران را به بررسی سازو کارهای حقیقی برای ارتقای سطح همکاری و هماهنگی با پیرامون عربی و مشخصا خلیجی خود سوق داده و تهران را به تلاش برای پیشبرد روند ایجاد منظومه منطقه‌ای در همکاری با این کشورها، با هدف کاستن از فشار نظامی حضور نیروهای آمریکا از یک سو و حضور نیروهای «ناتو» از سوی دیگر ترغیب می‌کند.
پایبندی ایران به رویکرد برخورد باز با پیرامون عربی و مشخصا خلیجی و احیای دینامیزم این مسیر بعد از فشارها و موانعی که در ماه‌های اخیر با آن مواجه شده و آن را کند کرده، تهران را به ابراز جدیت و تمایل بیشتر در تعمیق این مناسبات، وادار می‌سازد.
چه‌بسا سخن خامنه‌ای در جریان دیدار با اعضای دولت در خصوص سیاست برخورد باز دولت رئیسی، در راستای منافع منطقه‌ای، امنیت و ثبات ایران قرار داشته و مدخل یا پوششی برای دادن هرگونه امتیاز یا نشان‌دادن نرمش در موضعگیری‌ها به هدف تقویت اعتمادسازی نسبت به مقاصد ایران در قبال این کشورها باشد.
تحرک دیپلماسی تهران در قالب سفرهای وزیر خارجه بعد از سفرش به ریاض، بیانگر این است که تهران در جهت لگام زدن به هرگونه تحول سیاسی منفی می‌کوشد که ممکن است منطقه را به طرف رویارویی‌های نظامی در چندین محور سوق دهد.
سفر امیرعبداللهیان به سوریه و لبنان در سایه تنش‌های فزاینده در سوریه درارتباط با دو موضوع بازگشت تظاهرات و اعتراض‌های مردمی خواستار سرنگونی رژیم در السویداء و درعا از یک سو و درگیری‌ها میان عشایر عربی و نیروهای «قسد» در مناطق شرق فرات از سوی دیگر انجام گرفت.
همچنین مهار تنش‌ها در مرزهای مشترک سوریه و عراق و جلوگیری از بروز درگیری نظامی میان نیروهای نیابتی ایران و همچنین گروه‌های عراقی و سوری طرفدار ایران با نیروهای آمریکایی در شرق فرات که می‌توانست به تغییر اصول درگیری ایران و آمریکا بیانجامد، از دیگر اهداف سفرهای عبداللهیان بود زیرا بروز این درگیری‌ها می‌تواند باعث بسته‌شدن راه ارتباط و امداد از تهران و بیروت شود. به شکل خلاصه حفظ «استاتیکو» موجود و آرامش در راستای تقویت تفاهم با دولت آمریکا، به خصوص در عرصه عراق از اهداف اساسی تحرک دیپلماتیک ایران بود.
سفر چند روز گذشته هاکان فیدان، وزیر خارجه ترکیه به تهران را می‌توان از یک سو از زوایه نقش مثبت ایران در احیای خط گفت‌وگو و مذاکرات ترکیه با رژیم سوریه مورد بررسی قرار داد.
از سوی دیگر تلاش برای گرفتن تضمین از ایران در چارچوب عدم بروز درگیری میان نیروهای طرفدار ایران با نیروهای ترکیه در داخل خاک سوریه قبل از دستیابی به تفاهمی در چارچوب «مسیر آستانه» میان عشایر عربی و نیروهای «قسد» در راستای منافع ترکیه نیز منظور نظر است.
البته جنبه برجسته‌تر و غیرعلنی سفر وزیر خارجه ترکیه به تهران، که برخاسته از کارآکتر فیدان، با ویژگی امنیتی – دیپلماتیک، است، تمایل ترکیه در ایجاد دیدار سه‌جانبه با حضور دو کشور در سعودی، به هدف تاسیس و هماهنگی مواضع مبتنی بر جایگاه و تاثیر این سه کشور در سطوح منطقه‌ای و بین المللی را نشان می‌دهد.
منبع: «ایندیپندنت عربی»
ترجمه: العربیه فارسی
٨/٩/٢٠٢٣
