جلیل روشندل
در ۱۹۹۲ تقریبا همزمان با نظریه هانتینگتون که بیشتر به عنوان «برخورد تمدنها» در تاریخ اندیشه سیاسی به ثبت رسیدهاست اندیشمند دیگری به نام فرانسیس فوکویاما که یک مورخ و فیلسوف ژاپنی-آمریکایی نسل دوم است کتابش را بر اساس نظریهای که «پایان تاریخ» نام گرفته بود منتشر کرد. علیرغم اینکه فوکویاما ناچار شد توضیحات متعددی بدهد تا منظورش را از «پایان تاریخ» کاملا تفهیم کند ولی در هر حال این نظریه به عنوان یک نظریه پرتعارض در خلال دو دهه اخیر بارها و بارها مورد بحث و گفتوگو قرار گرفتهاست.حتی ساموئل هانتینگتون -استاد پیشین فوکویاما- نظریه او را