^{د. سەباح موفیدی}

^{پێشەکی
دەرەتانی خولقاو لە پاش شەڕی دووەمی جیهانی، دۆخی ئاڵۆزی ئێران و تێكچوونی دەسەڵاتی ملهوڕانەی رەزا شا و دوورخستنەوەی لەلایەن هاوپەیمانانەوە و دابەشبوونی ئێران بە دوو بەشی ژێر دەسەڵاتی سۆڤییەت و بەریتانیا، ئەو هەلەی رەخساند کە لە ئێرانی ئەو کاتەدا نیوەدێمۆکراسییەک و هەندێ ئازادیی سیاسی و دەرەتانێک بۆ هەناسەدانێکی نەتەوە بندەستەکانی ئەو وڵاتە بخولقێت و دۆخێکی لەبار پێکبێت کە نەتەوەی کوردیش تێیدا ئاواتەکانی بەدواداچوون بکات. بۆیە بزووتنەوەی کوردی وەخۆکەوت تاکو حکوومەتی تایبەتی خۆی پێکبهێنێت. دیارە ئەم حکومەتە بەپێی هەلومەرج لە باری جوگرافیاییەوە کەوتبووە نێو بازنەی دەسەڵاتی سۆڤییەتەوە و سیاسەتەکانی ئەو دەمەی سۆڤییەت زیاتر بۆ راگەیاندنی ئەو حکومەتە یارمەتیدەر بووە و بۆ ماوەیەکی کورت دەرەتانی شیاوی رەخساندبوو. لێرەدا ئەو پرسیارە دێتە ئاراوە کە پێوەندیی ئایین و سیاسەت لە کۆماری کوردستاندا لە نێو بازنەی سۆڤییەت وەک وڵاتێکی کۆمۆنیست، بەپێچەوانەی بەریتانیا وەک وڵاتێکی سێکیولار، چۆن بووە؟ لەم وتارەدا پاش روانینێکی کورت بەسەر چەمکی سێکیولاریزمدا، بە ئاوردانەوەیەک بە سەر پێوەندیی ئایین و سیاسەت لە کۆماری دێمۆکراتیکی کوردستاندا هەوڵ دەدرێت شێوازی ئەو پێوەندییە روون بکرێتەوە.}

^{سێکیولاریزم: جیایی "دەوڵەت و ئایین" نەک "ئایین و سیاسەت"
نە لە باری تیۆریکەوە و نە لە باری کردەوەییەوە سیاسەت و ئایین بە تەواوی لێکتر جیا نەکراونەتەوە. لە باری تیۆرییەوە دەکرێ ئاماژە بە بیروڕای "ژاکۆب توب" بکرێت کە لەسەر پێوەندیی نێوان ئیلاهییات (تیۆلۆژی) و تیۆری سیاسی و پێش گریمانەی ئیلاهییاتی بۆ تیۆری سیاسی و ئەوەی کە ئیلاهییات سەرەتا بە شێوەی بابەتێکی}

^{یادداشتەکانی میرزا مەنافی کەریمی}

^{وەرگێڕان لە فارسییەوە: حەسەنی قازی}

^{قازیی محەمەد لە سەروبەندی حکوومەتی کوردستان دا تەمەنی ٤٦ساڵ بوو و بەو توانایی زاتییەی کە هەیبوو جگە لە زمانی کوردی لە گەڵ زمانی ئینگلیسی،فەڕانسەیی،ڕووسی، فارسی و تورکی ش ئاشنایی هەبوو. بۆ فێر بوون و خوێندەواری لاوانی کورد هەستیارییەکی تایبەتی لە خۆیەوە نیشان دەدا و هەر بۆیەش بۆ ماوەی درێژ سەرۆکی ئیدارەی مەعاریفی شارستانی مەهاباد بوو. وێچوو بوو، لاواز و ڕەشتاڵە بوو، چاوی زەق و درەوشاوە بوو، ردێنێکی کورتی دەهێشتەوەو ئەوەش لە وەجاهەتی زیاد دەکرد. زۆر شەوان دوای سەعاتێک یان دوو سەعات لە دوای نیوەشەو دەیفەرموو مەناف ئەمشەو دەچمە سەردانی دەورو بەری شاری. لەوەی کە لە شاری دا ئارامی و هێمنی تەواو لە گۆڕێ دا بوو ڕازی و خۆشحاڵ بوو. قەت خۆی لە خەڵک و هاوکارەکانی جوێ نەدەکردەوە و لە میوانی و جێژنی تایبەتی ئەوان دا بەشداری دەکرد. هەڵسوکەوتی لە گەڵ خەڵک و بە تایبەتی لە گەڵ ئەندامانی حیزب وەک ڕەفیقێک وا بوو، قەت نێوی دوژمنانی نەدەهێنا سەر زمان و زۆر جوامێرانە لەگەڵیان دەبزووتەوە. لە دەبەرکردنی جلوبەرگ دا سادەیی ڕەچاو دەکرد، هەتا بڵێی لەسەرەخۆ و دەربەر بوو و لە هەمان کاتیش دا دڵسۆزی}

^{شۆرای ئیسلامیی شاری سنە لە هەوڵێکی نایاساییدا، بەشێک لە داوێنی چیای ئاویەری شاری سنەی بە ئەندامێکی ناخۆجێی سەر بە ئیتلاعاتی سپای پاسداران فرۆشت.
بەشێک لە ژینگەپارێزانی کورد بڵایان کردوە کە بڕیارە بەشێک لە داوێنی چیای ئاویەر لەلایەن جەلال شەریعەتی، بەرپرسی شۆرای ئیسلامیی شاری سنە، فرۆشراوە بە عەلی سابیرتی ئەندامی ڕێکخراوی ئیتلاعاتی سپای پاسدارانی شاری تەورێز و ئەمەش نیگەرانی و ناڕەازیەتی ژینگە پارێزانی لێکەتووتەوە.
سەرچاوەیەکی ئاگادار لەو بارەیەوە ڕاگەیاند: فرۆشتنی بەشێک لە داوێنی چیای ئاویەر بەو ئەندامەی ئیتلاعاتی سپای پاسدارانی شاری تەورێز بە مەبەستی}

^{خۆپیشاندانەکان دژ بە ڕێژیم چوونەتە فازێکی نوێ و خەڵکی ناڕازی، شەوانە دەڕژێنە سەر شەقام و لەدژی ڕێژیم درووشم دەدەن.}

^{دوایین گرتە ڤیدیۆیی و هەواڵە پێوەندیدارەکان بە پرسی خۆپیشاندانەکان بەدژی ڕێژیم، دەریدەخات کە پاش ڕەشبگیری و سەرکووت کردنی ناڕازییان لەلایەن چەکدارانی کۆماری ئیسلامی، خەڵکی ناڕازی نیوەشەوان کەڵک لە نەبوونی هێزە ئیتلاعاتییەکان وەردەگرن و دەڕژێنە سەر شەقام.}

^{ئەمەش هاوکاتە لەگەڵ بەردەوامی ڕێژیم لە سیاسەتی میلیتاریزە}

^{شارەداریی شاری ئەیوان سەر بە پاڕێزگای ئیلام، بە بڕینەوە دارە بەتەمەنەکانی ئەو شارە، خەریکی تێکدان و ناشیرین کردنی ژینگەی ئەو شارەیە.}

^{بەپێی هەواڵی گەیشتوو بە ئاژانسی هەواڵدەریی کوردپا، لە سەر بڕیاری شارەداریی شاری ئەیوان، ٣٠ داری تەمەن ٥٠ هەتا ٦٠ ساڵ لەسەر شەقامی سەرەکیی ئەو شارە بڕایەوە.}

^{بڕینەوەی دارە بەتەمەنەکانی سەر شەقامی سەرەکیی شاری ئەیوان، بووەتە هۆی تێکدان و ناشیرین کردنی ژینگەی ئەو شارەوە و ئەمەش ناڕەزایەتی خەڵکی ئەو شارەی لە دنیای مەجازیدا لێ کەوتووتەوە.}

^{لەو پەیوندییەدا، یەکێک لە هونەرمەندان و ئەندامی بونیادی ژینگەپارێزی گەڵا و بەڕوو" بە ناوی داریووش هیمەتی، بە دروست کردنی کلیپێک ئەو هەوڵەی}

^{کۆڵبەرێکی کورد، خەڵکی شاری مەهاباد لە بەرزاییەکانی شاری سەردەشت، لە کاتی ڕاوەدوونان لە لایەن هێزە نیزامییەکانی حکوومەتی ئێرانەوە، بە هۆی بەربوونەوە لە بەرزایی گیانی لەدەست دا.}

^{بەپێی هەواڵی گەیشتوو بە ئاژانسی هەواڵدەریی کوردپا، شەوی ڕابردوو، ٢٨ لەسەر ٢٩ی بەفرانبار، کۆڵبەرێکی کورد بە ناوی "شۆڕش عومەری" خەڵکی مەهاباد لە کوێستانەکانی شاری سەردەشت، لە ئەنجامی ڕاوەدوونان لە لایەن هێزە نیزامییەکانەوە، تووشی بەربوونەوە بوو و گیانی لەدەست دا.}

^{بە وتەی سەرچاوەیەکی ئاگادار، ئەو کۆڵبەرە کوردە لەگەڵ ژمارەیەک لە کۆڵبەرانی دیکە}

^{سکرتێری گشتی ڕێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان ڕایگەیاندووە دەبێ ڕێز له مافی ناڕەزایەتی دەربڕینی ئێرانییەکان بگیردرێت.}

^{ئانتۆنیۆ گوترێش، سکرتێری گشتیی نەتەوە یەکگرتووەکان، ڕۆژی سێشەممە ڕێکەوتی ٢٦ی بەفرانباری ١٣٩٦ی هەتاوی، له پرێس کۆنفرانسێکدا له نیویورک، باسی لەوە کردووە که مافی دەربڕینی ناڕەزایەتی، یەکێک له مافە سەرەکییەکانی مرۆڤە و لەبارەی ناڕەزایەتییەکانی ئەم دواییەی گەلانی}

^{لە كاتێكدا خەلكی ئێران بەهۆی نەبوونی و برسیەتیەوە دەرژێنە سەر شەقامەكان و داوای نان و ئازادی لە بەرپرسانی ولاتەكەیان دەكەن، كەچی بەرپرسانی تاران كەشتیەكی زێر دەكەنە دیاری بۆ مەزاری حسین لە عێراق.}

^{لە شاری (قم)ی ئێرا ئەمرۆ چوار شەممە كەشتیەك نمایش كرا بە ناوی كەشتی (قورئان لە كەشتی مطلا) كە بە زێر دروستكراوە بۆ سەر مەزاری حوسین لە عێراق.
ئەم كەشتیە بە درێژایی سێ مەتر پانی یەك مەتر بەرزی و یەك مەتر}

^{بەپێچەوانەی ئیددعاکانی ڕێژیم لەهەمبەر کۆتایی هێنان بە خۆپیشاندان و ناڕەزایەتییە خەڵکییەکان، شەوی ڕابردووش لە چەند شاری ئێران خەلک ڕژانە سەر شەقامەکان و لەدژی ڕێژیم درووشمیان دا.}

^{بەپێی هەواڵی هەواڵدەرییەکان، دوێنێ شەو لە شارەكانی ئامۆل، رەشت، ئەراك، تەورێز و مەشهەد خۆپیشاندان لە دژی رێژیم بەردەوام بوو و خۆپیشاندەران بە دانی دروشمی "مەرگ و نەمان بۆ دیكتاتۆر"، "سەرکەوێ ئازادی"، "مەترسن مەترسن ئێمە هەموومان پێكەوین" دروشمیان لە دژی رێژیمی كۆماری سێدارە دا و لە شاری تەورێزیش}

^{موختار زارعی یاساناس و رۆژنامەنووسی کورد لە لاپەڕەی فەرمیی خۆی باس لەوە دەکا کە دادگای سنە بۆ دۆسیەی ئیبراهیم لوتفوڵڵاهی سێ سەرپێچی کردووە و پشتی بە بەڵگەکانی ئیداری ئیتلاعات بەستووە.
١٠ ساڵ لە گیان لەدەستدانی ئیبراهیم لوتفوڵڵاهی، خوێندکاری بەشی یاسای زانکۆی پەیام نووری شاری سنە تێدەپەڕێت و هەتا ئێستە هیچ کەسێک لەو پەیوەندییەدا، وەکوو تاوانبار}