عارف قوربانی

^{كوردستان بەحوكمی پێگە جوگرافیەكەی، هەروەها بەهۆی ئەو رووداوانەی وەك لێكەوتەی شەڕی داعش لە ناوچەكەدا كەوتوونەتەوە، بەبێ‌ خواست و ئیرادەی خۆمان بووە بە بەشێك لە رووداو و پێشهاتەكانی ناوچەكە و بووین بە بەشێك لە ململانێ‌ نێودەوڵەتی و هەرێمایەتییەكان.}

^{ئێستا ئەوەی لەسەر مێزی زلهێزەكانی دونیا دەگوزەرێ‌ پەیوەست بە رەوشی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، راستەوخۆ بەشێكی گرنگی پەیوەندی بە چارەنووسی ئێمەوە هەیە. هەروەها ئەو ستراتیژ و ئامانجە دوورمەودایانەی سیاسەتی نێودەوڵەتی دیارییان كردووە بۆ ئایندەی ئەم ناوچەیە، لەوەشدا ئێمە بەشێكی گرنگی ئەو ستراتیژەین.}

^{یەكێك لە پرۆژە ستراتیژییەكانی ئەمریكا بۆ سەرلەنوێ‌ داڕشتنەوەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، پرۆژەی بەرنارد لویسە كە لە 1983 پێشكەش بە كۆنگرێسی ئەمریكا كراوە بۆ دابەشكردنەوەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست سەت ساڵ دوای سایكس پیكۆ. بەپێی پلانەكە، بڕیار وایە لە 2018 دەست بە جێبەجێكردنی بكرێت و ناوچەكە بۆ زیاتر لە 30 دەوڵەت دابەش بكرێتەوە. لە چوارچێوەی ئەم پرۆژەیەدا دەوڵەتی كوردستانیش لەدایك دەبێت.}

^{یەكێكی دیكە لە پێشهاتە پێشبینیكراوەكانی ئەو پرۆژەیە پێكەوەبەستنەوەی}

شەماڵ نووری

^{سەرۆك بارزانی، بنەماكانی دەوڵەتی كوردستانی لە چەند بۆنە و كەرنەفاڵێكی جەماوەریدا ئاماژە پێ دا، كە لەسەر بنەمای فیدراڵی و نامەركەزی و پێكەوەژیانی نێوان هەموو نەتەوە و ئایینزاكانی ناو كوردستان دادەمەزرێت. هەروەها گوتی، بە دانوستاندن و گفتوگۆی ئاشتییانە لەگەڵ عێراقی عەرەبی لێك جیا دەبینەوە و وەكو, دوو دراوسێی باش مامەڵە لەگەڵ یەكتردا دەكەین. ئەم جیابوونەوەیەش واتا (جیابوونەوە و سەركەوتن بەبێ شەڕ)، كە ماوە و كات و بودجەی پێویستە، پرسیاری گرنگ لێرەدا ئەوەیە: بەڕێوەبردنی پرۆسەكانی ئابووری لەدوای ریفراندۆمەكە چۆن دەبێت؟ لەدوای راگەیاندنی دەوڵەتی كوردستانی، ئەو دەوڵەتە لەسەر چ فەلسەفە و سیاسەت و روئیایەكی ئابوورییانە دادەمەزرێت؟ مووچە و خەرجییەكانی ئێستای ئەو ناوچانە چۆن دابین دەكرێت و تا چەند لەتوانادا هەیە پرۆژە خزمەتگوزارییەكان رانەوەستن؟ چی بكرێت بۆ ئەوەی لە دۆخی راگوزەردا ئابووری و دۆخی بازاڕ و مووچە و بژێویی ژیان سەقامگیر بێتەوە؟ ئایا دانیشتوانی ئەم دەوڵەتە هەر بە دراوی دیناری عێراقی یاخود بە دۆلاری ئەمەریكی مامەڵە دەكەن، یا دراوێكی تری كوردستانی چاپ دەكرێت؟ رێككەوتن لەسەر سامانی ئاو و نەوت و غاز و ناردنە دەرەوە و تاریفەی گومرگی و كێشە هەڵواسراوەكانی نێوان هەردوو وڵات چی ئاراستەیەك وەردەگرن؟}

^{دەكرێت لە رێگەی وروژاندنی بڕگە و خاڵە سەرەكییەكانەوە ئەم پرسە بخرێتە بەر باس و گفتوگۆ، تەنانەت حكوومەتی كوردستان لە ئێستاوە بە توێژینەوە و كاری پراكتیكی هەنگاوی بۆ بنێت، لێژنەیەكی باڵای ئابووری}

هه‌ژار ڕه‌شید

^{راپرسی یان ریفراندۆم شه‌ڕه‌، به‌ڵام جوانترین شێوازی شه‌ڕی دیموكراسییه‌ له‌ سیسته‌می دیموكراسیدا، ‌ یه‌كێكه‌ له‌ شێوازه‌كانی‌ دیموكراسیی‌ راسته‌وخۆ بۆ به‌شداریكردنی‌ هاووڵاتییان له‌ سه‌پاندنی‌ بڕیاری‌ سیاسیی تایبه‌ت به‌ خۆیان، كه‌واته‌ بڕیاری خه‌ڵكه‌، ده‌رفه‌تی‌ ئه‌وه‌ بۆ گه‌ل ده‌ڕه‌خسێنێت كه‌ ده‌نگ بدات له‌سه‌ر بابه‌تێك به‌ رازی بوون یان ره‌تكردنه‌وه‌ی‌. بۆ نموونه‌: وه‌رگرتنی‌ رای‌ خه‌ڵك له‌سه‌ر هه‌مواركردنی‌ ده‌ستووری‌ وڵات یان چوونه‌ ناو رێكخراوێكی‌ نێوده‌وڵه‌تی‌ یان جیابوونه‌وه‌ و دروستكردنی‌ ده‌وڵه‌تێكی‌ نوێ.}

<sup>ریفراندۆم زیاتر له‌و وڵاتانه‌ ئه‌نجام ده‌درێت كه‌ به‌ ته‌نگژه‌دا تێپه‌ڕ ده‌بن بۆ به‌شداری پێكردنی‌ هاووڵاتییان و وه‌رگرتنی‌ بۆچوونیان له‌سه‌ر بڕیارێكی‌ گرنگ و چاره‌نووسساز.

له‌ 2003وه‌ تا 25/9/2017، حكوومه‌تی هه‌رێمی كوردستان هه‌وڵی داوه‌ كه‌ له‌رێی گفتوگۆی دۆستانه‌ له‌گه‌ڵ حكوومه‌تی عێراقی دوای سه‌دام حوسێندا، مافه‌كانی گه‌لی كورد و كوردستانییان به‌ئه‌نجام بگه‌یه‌نێت، به‌ڵام وه‌ك سه‌رۆك بارزانی ئاماژه‌ی پێ ده‌كات، له‌ به‌غدای 2003 به‌دواوه‌ ته‌نیا ده‌موچاوه‌كان گۆڕاون، به‌ڵام عه‌قڵیه‌تی سه‌ركرده‌كان</sup>

فەرحان جەوهەر

^{رێوڕەسمی پرۆتۆکۆڵی سەربازی لە فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتی سلێمانی بۆ ناشتنی مام جەلال، ھەموو نەیارەکانی گەلی کوردستانی تاساند و بێھیوای کردن، لەوەی گومان یان گرەو لەسەر ویستی کورد بکەن، بە رەتکردنەوەی دوڵەت، لانی کەم لە سلێمانی، پێچانی جەنازەی مام بە ئاڵای کوردستان لە کاتێکدا مام سەرۆکی عێراق بووە، لەم کاتەدا کە گەلی کوردستان تازە راپرسی سەربەخۆیی ئەنجامداوە مانا و مەغزای گرنگی ھەیە.}

^{بەشێکی زۆر لە بەرپرسانی عێراقی ھیوایان لەسەر ناکۆکی ھەولێرو سلێمانی ھەڵچنیبوو لە بارەی راپرسی و ئەنجامەکانی و دواجاریش دەوڵەت پێیانوابوو لانی کەم مام جەلال و خانەوادەکەی لەگەڵ ئەم بژاردەیەدا نین و دەوڵەت رەتدەکەنەوە، بەڵام ئەوەی لە مەڕاسیمی ناشتنی مام جەلالیان بینی زۆر جیاواز بوو لە خەونەکانی ئەوان، ئەم مەڕاسیمە نیشانی ھەموو ئەوانەی دا کە پێیانوابوو پۆستی سەرۆکی عێراق کار لە ویستی سەربەخۆیی خەڵکی کوردستان دەکات.} ئەوەی زیاتر دووچاری شۆکی کردوونە شێوازی سەرکەووتوی بەڕێوەچوونی ئەو رێوڕەسمە پڕۆتۆکۆڵییە سەربازیە بوو، کە بۆ مام جەلال ئەنجامدرا بە ئاماددە بوونی کۆمەڵێک لە گەورە دیپلۆماتەکانی وڵاتانی جیھان، چونکە زۆرێک لە شۆڤینییەکان باسیان کردووە و کە ئەمە تەنھا کاری دەوڵەتێکی

پەیڕەو ئەنوەر

^{دەکرێت ئەم جووڵە سیاسییەی باشووری کوردستان وەک ئەزموونێکی ئیمپریکاڵی ببینین. ئیمپریکاڵ واتە چۆن واقیع و ستاتۆی ئێستا پیشانی دونیا دەدەیت! ئەم جووڵە تازەیە مەسەلەی سەربەخۆیی کوردی لە نۆرمەتیڤەوە دەرباز کرد. دۆخی نۆرمەتیڤ دۆخێکی خەیاڵی و چوارچێوەیەکە لە خەیاڵ بۆ خۆت دروستی دەکەیت و لەگەڵیدا دەژیت.} هەرێمی کوردستان هەر هیچ نەبێت وڵاتانی گەورە و ناوەند و ڕووبەرە نێودەوڵەتییەکانی دونیای ئەمڕۆی هێنایە قسە و ناچاری کردن بۆ یەکەمجار قسە لەسەر کارت و فشاری کورد بکەن لەسەر مێزی گفتوگۆکاندا. ئەمە مانای وایە ئەو هێزانەی کە ئەمڕۆ دونیا بەڕێوە دەبەن لە ڕووی دبلۆماسییەوە کورد دەناسن و کورد دەخوێننەوە و گفتوگۆی لەگەڵدا دەکەن. جاران کورد ڕێگەی پێ نەدەدرا بچێتە ژوورە دبلۆماسییەکان و لەگەڵ دونیادا دابنیشێت (شەریف پاشای خەندان و کۆنگرەی ئاشتیی ١٩١٨). ئەمڕۆ مەسەلەکە شتێکی ترە، هێزە گەورەکانی دونیا لای ئێمەن و لەگەڵ کورددا لە دۆخێکی پێکەوەییدان.

^{کورد چۆن پەیوەندیی بە دونیاوە دەکات!}

^{ئێمە چۆن دەمانەوێت لە پەیوەندیدابین بە دونیاوە؟ دونیا لێرە وەک چەمکێکی یونیڤێرساڵ دەردەکەوێت، چەمکێک هەموو کایە و هێزەکان لەخۆ دەگرێت. جاران ئەم پەیوەندییە بۆ کورد سەخت و ئاڵۆز بوو! لە حەفتاکانی سەدەی ڕابردوودا (هێنری کیسینجەر) کورد لە دونیا}

یاسین مەحمود رەشید

^{هەرێمی كوردستان، دواجار رۆژە مێژوویەكەی نەخشاند، یار و نەیار دوا جار زۆرینە كۆك بوون لەسەر ئەوەی دەبێت، ئەم گەلە بە ئاوات و ئامانج و ئاسۆ ڕوونی خۆی بگات. گەیشتن بە ئاواتی لە مێژینە، كە سەربەخۆییە، بێ‌ كۆسپ و لەمپەر نابێ‌، بەر لە ئەنجامدانی ڕاپرسی و دواتریش، دەرخەری ڕووی ڕاستەقینەی ئەوانە بوو كە دەیان ویست لە عێراقێكی تائیفی مەزهەبی، گۆشكراو بە توندڕۆیی لەگەڵیان بژین، زۆریش بوون ئەو هەڕەشە و چاو سووركردنەوانەی كە دەبوونە بەربەستی گەیشتن بە ئامانجی پیرۆزمان.}

^{ئێستا جیا لەو گەلەی كە تا دوێنێ خۆمان بەهاوبەش زانی و بە قۆڵی مەردانەی ئێمە خرانەوە سەر پێ‌، توركیا و ئێران و زلهێزەكانی دنیاش ئەو مافە بە كورد ڕەوا نابینن كە خۆیان وتەنی، ئازایەتی لە ئێمەوە سەرچاوەی گرتووە، توانای خۆبەرێوەبەریمان هەیە بە هەموو كلۆجێك لایەق بەبوونی كیانێكی سەربەخۆین. بەغدا بە پارلەمان و حكومەتە مەزهەبییەكەی هەر زوو، كارتەكانی فشاری خۆی خستە ڕوو بە ڕەتكردنەوەی راپرسی كوردان، بەوەشەوە نەوەستا، ئاسمان و زەمینی لێ‌ كلۆم داین، هەرەشەی جوڵاندنی هێز دەكات، كەوتۆتە وێزەی كوردانی ناوچە كێشە لەسەر و ئەودەنگانەش كە بەلێ‌ بوون بۆ ژیانێكی ئارام لەگەڵ كوردان.}

ئازاد جندیانی

^{بەر لە ئەنجامدانی ریفراندۆمی سەربەخۆیی هەڵمەتێکی توندووتیژی دامەزراوەو کەسایەتیە فەرمیەکانی "عیراق و تورکیا و ئێران" لەدژی پڕۆسەکە دەستی پێکردبوو، ئێستاش چڕوپڕتر بەردەوامەو گەیشتۆتە ئاستی ئەوەی عیراق زنجیرەیەک بڕیار لەدژی کوردستان دەربکاو لەسەر سنوورەکانی باشووری کوردستانیش لەهەردوو دیوی ئێران و تورکیا هەڕەشەو گوڕەشە دەکاو مانۆری سەربازیش ئەنجام ئەدات.}

^{بەپێی بڕیارێکی بەغداش فڕۆکەخانەکانی کوردستان لەبەردەم گەشتەکاندا داخراون. ئەم هات و هاوارو ئیجرائاتە نا دەستوری نایاساییانەی بەغدا کە بەدەست لەپشتدانی تاران و ئەنقەرەو دیمەشق ئەیکا، هات و هاوارێکی ناراستەو ناتوانێ هیچ لەدۆخەکە بگۆڕێ، بەتایبەت کە ئێمە پێش ریفراندۆمیش چاوەڕوانی هەڕەشەو گوڕەشەو هێندێک ئیجرائاتمان ئەکرد.}

^{من ڕووی قسەم لەوان نیە، چونکە ئەوان سەروەش بوون و پێیان وابوو کە لەسەد ساڵی رابردوودا ئەوان بەسیاسەتە شۆڤێنی و دکتاتۆری و دڕندانەکانیان، هێندە کوردیان ترساوو دەستەمۆ کردووە، هێندە هێڵی سووری نابێ و ناکرێیان بەدەوردا کێشاوە کە کورد ناتوانێ هیچ بکاو هەمیشە دواجار بەهەر جۆرێک بێ خۆی بەدەستەوە ئەدات و ئەوە قبوڵ ئەکا کەئەو وڵاتانە ئەیانەوێ، وردتر بڵێم ئەوان پێیانوابوو کورد برا بچوک و کۆیلە هەمیشە گوێڕایەڵەکەیەو لەقسەی ئەوان}

^{نەریمان تاڵیب}

^{لەو پرسیارە قورسانەی ریفراندۆمی ھەرێمی كوردستان وروژاندوێتی ئەوەیە كە بۆچی ھەولێر ریفراندۆمێكی ئەنجامدا كە ئەمریكاو ئەندامانی ئەنجوومەنی ئاسایش و نەتەوە یەكگرتووەكان و دەوڵەتانی دراوسێ و دەوڵەتانی دۆستیش، داوای دواخستن و ئەنجامنەدانیان دەكرد؟ كە ئەنجامیشدرا دەبێت ھەموویان مامەڵەی لەگەڵدا بكەن؟}

^{ئایا ھەرێمی كوردستان خۆی خستۆتە رەوشێكی نالەبارەوە؟ یان دیدێكی روونی ھەبووەو دەزانێت لە كوێوە ھاتووەو بەرەو كوێ دەڕوات ؟ ئەو پرسیارە قورسانە تەنیا رووداوەكانی رۆژان و ھەفتەو مانگەكانی داھاتوو دەتوانن وەڵامی بدەنەوە؟ھەرچۆنێك بێت، ریفراندۆمەكە لە خۆرھەڵاتی ناوەڕاستداھاوكێشەیەكی نوێی خستۆتەوە كە ئەنجامگیری دەوێت.}

^{ئەوەی روونە سووربون و متمانەیەكی بەھێز لە پشتی بڕیاری ئەنجامدانی ریفراندۆمەوە ھەست پێدەكرێت، لەوەدا دەتوانین چەندین رەگەزو ھۆكار ریز بكەین، بەڵام لەناو ھەموویاندا رەگەزەكانی پێگەی ئابوری ھەرێم + نەوت و غازەكەی، لەوانیتر زیاتر خۆیان بەدەردەخەن، بە جۆرێك ئەو رەگەزانە، ھەڵوەستە بە سیاسەتی زۆر لە وڵاتانی ناوچەكەو جیھان دەكەن و وایلەوان كردووە پێش بڕیاردانیان، زیاتر بیربكەنەوە .}

^{لە كابینەی سێیەمی حكومەتی ھەرێمی كوردستانەوە – لە 1996ەوە، سەركردایەتی ھەرێمی كوردستان تا رادەیەك پەیڕەوی لە پرینسیپێك كردووە كە پێی وابوو ((ئابوری سیاسەت دروست دەكات))، یەك لە ئامرازەكانی ئەو ستراتیژەش بریتی بوو لە راكێشانی بەرژەوەندی ئابوری و بازرگانی وڵاتانی گەورەی}

^{گەلی خۆراگری کوردستان}

^{هێز و لایەنە سیاسی و مەدەنیە کانی باشوور و رۆژهەڵاتی کوردستان}

^{بزووتنەوەی کۆماریخوازان وێرای دووپات کردنەوەی پشتگیری و پشتیوانی تەواوی خۆی لە ئەنجامی رێفراندۆم بۆ سەربەخۆیی باشووری کورۆستان، هیواخوازە هەموو گەلی کورد و لایەنە سیاسیەکان هەرچی زووتر بە سازانی نیشتمانی و هاوپەیوەندی نەتەوەیی زیاترەوە پێداگری بکەن بۆ گەیاندنی ئاکامی سەرکەوتووانەی رێفراندۆم بۆ نەتەوە یەکگرتووەکان و پێویستە کۆمەڵگای جیهانیش خۆیان لە ئاست خواستی بەرحەق و رەوای گەلی کورد بەبەرپرسیار و پشتیوان بزانن و رێز لە ئیرادەی نەتەوەیی کورد بگرن بۆ دامەزراندنی کیانی ئیداری و سیاسی سەربەخۆ کوردستانی.}

^{هاونیشتمانانی خۆشەویست:
بەخۆشییەوە گەلی کورد لە باشووری
وڵات دوای سەدان ساڵ لە تێکۆشان و بەرخۆدان بە دژی داگیرکاری و ئینکار و سەرکوتی نەتەوەیی بە دانی هەزینەیەکی لەرادە بەدەر لە فیداکاری ،قوربانی، کیمیاباران کردن، پاکتاوکردنی شوناس، تەعریبی خاک و نیشتمانی خۆی لە لایەن دەسەڵاتی ناوەندی عێراق و شۆڤێنیزمی عەرەبەوە، توانی کۆتایی بە ستەمی نەتەوەیی و ژیر دەستەیی بهێنێت و ئەمڕۆ بگات بە قۆناغێکی نوێ لە ژیانی سیاسی دا و سەرکەوتنی ئیرادەی نەتەوەیی و بەهێز کردنی پێگە و متمانە}

عارف قوربانى

 ئەمڕۆ لەدوای راگەیاندنی ئەنجامی گشتپرسی خەڵكی كوردستان و بردنەوەی بەڵێ‌ بۆ سەربەخۆیی، كوردستان پێی نایە قۆناغێكی ترەوە، رۆژە سەختەكانمان تێپەڕاند، لەمپەر و بەربەستە كۆنكرێتییەكان لەبەردەم ئیرادەی پۆڵاییندا تێكشكان، لێرەوە ئەركی گەورەترمان دێتە پێش، ئەرك و بەرپرسیارێتیەكانی ئەم قۆناغە گەورەترن، بەڵام سەخت نین هێندەی رۆژانی پێش گشتپرسی. ئێمە كە بە ئیرادەیەكی بەهێزەوە بەسەر لوغمە چێندراوەكاندا بەسەركەوتوویی هاتین، بەدڵنیاییەوە ئەركەكانی قۆناغی داهاتووش بەجێ‌ دەگەیەنین و كاروانەكە دەگەیەنینە ئامانج.

^{رۆژانی پێش گشتپرسی سەخت بوون، كوردستان لەبەردەم تەحەدای زۆر گەورەدا بوو، گوشار و هەڕەشەكانی دونیای دەرەوە و وڵاتانی هەرێمایەتی و بەغدا، لوغمە چێندراوەكانی نێوماڵی خۆمان. خۆشبەختانە هەموویان تێپەڕین و ئیتر جیهان و دەوروبەر بەچاوێكی ترەوە تەماشامان دەكەن، بە ئەندازەی ئەو ئیرادە پۆڵایینەی گەلی كوردستان رێزمان دەگرن. زۆر زووتر لەو چاوەڕوانیانەی هەن، وڵات لەدوای وڵات پابەندێتی خۆی بە پرەنسیپە مرۆییەكان بۆ ئازادی و بەهاكانی دیموكراسی بۆ رێزگرتن لە ئیرادەی گەلان دەستپێدەكەن و سەربەخۆیی كوردستان قبوڵ دەكەن.}

^{ئەوەی لێرەدا گرنگە، سوودوەرگرتنە لەو دەركەوتانەی چەند مانگی پێش گشتپرسی}