رەزا شوان

^{لەگەڵ بوونی کورد دا، گـۆرانی کوریش هەبووە، گـۆرانی بووە بە بەشێک لە ژیانی کورد، بووە بە هۆکارێک بۆ گوزارشتکردن لە هەست و سۆز و لە خۆشەویستی و لە لە خۆشییەکانی ناخی دەروونی.. ئێمەی کورد خاوەنی گەنجینەیەکی زۆر دەوڵەمەندین لە گۆرانی فۆلکلۆری هەمەبابەتی رەسەن، کە مۆرك و تایبەتمەندی و رەنگ و بۆی کوردەوارییان پێوەیە دیارن و جیاوازیاشیان هەیە لەگەڵ گۆرانییەکانی گەلانی تر.. بە سەدان بەیت و بالۆرێ و گۆرانی فۆلکلۆری و میللی کوردیمان هەن، کە تا ئەمڕۆش چـێژ و خۆشییان کاڵنەبوونەتەوە.. داگیرکەرانی کوردستانیش نەیانتوانی ژینوسایدی گۆرانییە کوردییە رەسەنەکانمان بکەن، گەرچی بەشێکیان لێدزیوین و شیواندوویانن.}

^{باسەکەمان دەربارەی گۆرانییە بۆ منداڵانە، ئەو گۆرانییانەی کە گۆرانبێژە گەورەکان بۆ منداڵانی دەیانڵێن.. یا بە دەنگی ناسکی خودی منداڵان بە تاک یا بە کۆمەڵ دەوترێن. گۆرانییەکانیش بە پێی قۆناغەکانی تەمەنی منداڵان پۆلێن دەکرێن.. پێویستە لە رووی فۆرم و ناوەڕۆک و واتا و کێش و ئاواز و ترپەوە، لەگەڵ قۆناغەکانی توانای وەرگرتن و فێربوون و وتنەوەی منداڵاندا بگونجێن.} من لە کتێبەکەمدا (چاوپێخشانێک بە مێژووی ئەدەبی منداڵان) کە لە ساڵی (٢٠١٥) لە لایەن (کۆمەڵەی رۆناکبیری و کۆمەڵایەتی کەرکوک) ەوە چاپکراوە. لە بەشێکی ئەم کتێبەمدا، باسمان لە سوودەکانی (لای لایـە) کردووە، کە لە لایەن دایکانەوە بۆ کۆرپە و ساوا جگەرگۆشەکانیان دەکرێ.

^{عەزیز رەسووڵ هەورامانی}

^{كوردستانی باشوور پاش 100 ساڵ تێپەڕبوون بەسەر ڕێككەوتنی دابەشكردنی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بە كوردستانی گەورەشەوە، كە لەو ڕێككەوتنە كوردستان بەسەر وڵاتانی ئێران و توركیا و سووریا و عێراق دابەش كرا بەزۆرەملێ كە بەڕێككەوتنی سایكس بیكۆ ناسراوە، ئەو ڕێككەوتنە بووە هۆكاری ڕۆژانێكی ڕەش بۆ گەلی كوردستان و دروستبوونی چەندان دەوڵەتیش بۆ عەرەب.}

^{كوردستانی باشوور زۆرترین نەهامەتی بەسەردا هاتووە لە پای لكاندنی بە عێراقی عەرەبییەوە كە حكوومەتە یەك لە دوایەكەكانی عێراق بە ئاگر و ئاسن حوكمڕانییان لە باشووری كوردستان كردووە، چونكە هەمیشە شۆڕشگێڕانی كورد ژێردەستەی ڕژێمەكانی عێراقیان ڕەت كردووەتەوە، هەمیشە شۆڕشیان دژی ستەم لە باشوور كردووە، بۆ ئازادی سەرفرازی تاكی كوردستان تا بەهاری 1991 ڕاپەڕینی مەزنی گەلی كوردستانی لێ كەوتەوە و بەشێكی باشووری كوردستان ئازاد كرا.} لە ئێستەدا كورد لە باشووردا لە شۆڕشی بنیاتنانی دەوڵەتی كوردستانە كە لە پاش 100 ساڵ هەلی زێڕینی بۆ هاتووەتە پێش بۆ سەربەخۆبوونی كوردستانی باشوور و دامەزراندنی دەوڵەتی دیموكراسی ئازادی كوردستان.

^{كه‌م جار ئه‌و لیژنانه‌ و شاندانه‌ی بۆ پرسێكی تایبه‌ت پێكهێنراون، هێنده‌ی ئه‌و شاندانه‌‌ به‌ ده‌ست و برد بوون كه‌ رۆژی 8/7/2017 له‌ دوایین كۆبوونه‌وه‌ی ئه‌نجومه‌نی باڵای ریفراندۆم بڕیاریان لێدرا، بۆ گفتوگۆكردن له‌گه‌ڵ لایه‌نه‌ ناوخۆیی و عێراقی و هه‌رێمی و نێوده‌وڵه‌تییه‌كان ده‌ست به‌ گفتوگۆ بكه‌ن و له‌ باره‌ی پرسی ریفراندۆمی سه‌ربه‌خۆیی كوردستانه‌وه‌ كه‌ رۆژی 7/6/2017 بڕیاردرا له‌ 25/9/2017 ئه‌نجامبدرێت، بۆچوونی هه‌رێمی كوردستانیان پێبگه‌یه‌نن و ئه‌و لایه‌نه‌ ناوخۆیانه‌شی كه‌ تا ئێستا نه‌هاتوونه‌ته‌ ناو ئه‌نجومه‌نه‌كه‌وه‌، هه‌وڵیان له‌گه‌ڵدا بدرێت تا به‌ هه‌موو لایه‌نه‌كانه‌وه‌ بتوانن ئه‌و پرۆسه‌یه‌ سه‌ربخه‌ن.}

^{یه‌كه‌مین شاندی تایبه‌ت به‌ ریفراندۆم، به‌ سه‌رۆكایه‌تی مه‌سعوود بارزانی سه‌رۆكی هه‌رێمی كوردستان و ئه‌ندامێتی نه‌جمه‌دين كه‌ريم ئه‌ندامى مه‌كته‌بى سياسى يه‌كێتى و هۆشيار زێبارى ئه‌ندامی مه‌كته‌بی سیاسی پارتی و دكتۆر محه‌ممه‌د هاوديانى ئه‌ندامى سه‌ركردايه‌تى يه‌كگرتووى ئيسلامى و محه‌ممه‌د سه‌عده‌دين نوێنه‌رى توركمان و وه‌حيده‌ ياقو هورمز نوێنه‌رى كريستيانه‌كان و شێخ شامۆ نوێنه‌رى ئێزدييه‌كان. دوو رۆژ دوای بریاره‌كه‌ گه‌یشتنه‌ برۆكسێلی پایته‌ختی ئه‌وروپا و رۆژی 11/7/2017 له‌گه‌ڵ به‌رپرسانی باڵای حكومه‌تی به‌لجیكا و لیژنه‌ و كوتله‌كانی په‌رله‌مانی ئه‌وروپا ده‌ستیان به‌ گفتوگۆكردن كرد.}

_{^{یه‌کێک له‌و باسوخواسه‌ سه‌ره‌کییه‌کانی گۆڕه‌پانی سیاسی له‌ ناو کورده‌کانی رۆژهه‌ڵاتی کوردستان دا که‌ به‌تایبه‌ت له‌ کاتی هه‌ڵبژاردنه‌کان دا زۆرتر خۆی نیشان ده‌دات، باسی چۆنییه‌تی و شێوازه‌ی به‌شداریکردنی کورده‌کانه‌ له‌ سیاسه‌تی گشتی ئێران دا. له‌ دوای سه‌رهه‌ڵدانی ره‌وتی سیاسی ریفۆرمیست (اصلاح طلب) له‌ ئێران، به‌شێک له‌ چالاکانی سیاسی و مه‌ده‌نی کورد خۆیان له‌و ره‌وته‌ دا ده‌ۆدزنه‌وه‌ و پێیان وایه‌ که‌ کورده‌کان بۆ به‌ره‌وپێشبردنی دۆزی خۆیان پێویسته‌ بچنه‌ ناو ره‌وتی ریفۆرمیسته‌کانه‌وه‌‌. به‌ له‌به‌رچاوگرتنی ئه‌وه‌ی که‌ ره‌وتی ریفۆرمیست به‌ هۆی ئه‌وه‌ی که‌ گوتارێکی سه‌رنجڕاکێشتر و نوێخوازتری هه‌یه‌ به‌ به‌راورد له‌ته‌ک ره‌وتی بوونیادگه‌را (اصول گرا) به‌شێکی زۆرتری‌ خوێندکارانی کورد خواسته‌کانی خۆیان له‌ خواسته‌کانی ئه‌و ره‌وته‌ نزیکتر ده‌بینن. له‌و یادداشته‌ دا هه‌وڵ ده‌ده‌م باس له‌وه‌ بکه‌م که سوود و زیانه‌کانی‌ لایانگری خوێندکارانی کورد له‌ ره‌وتی ریفۆرمخواز بۆ کورده‌کان چییه‌؟ و له‌ کۆتایی وه‌ڵامی ئه‌و پرسیاره‌ ده‌ده‌مه‌وه‌ که‌ ئایا به‌ شێوه‌یه‌کی گشتی چوونه‌ ناو کایه‌ی سیاسی ریفۆرمیسته‌کان و بوونیداگه‌ره‌کان بۆ خوێندکارانی کورد به‌که‌ڵکه‌ یان نا و خوێندکاری کورد چ هه‌ڵوێستێکی سیاسی هه‌بێ باشتره‌؟}}

بەشار عەزیز 

^{لەبەردەم قۆناخێكی ھەستیارداین، ھەنگاو نان بەرەو ئەنجامدانی ریفراندۆم و سەربەخۆیی، چەندە خەون و خولیا و ئاواتمانە، ھێندەش جورئەت و ئیراد و ھێزی قوربانیدانی گەرەكە و پێویستیە خۆمانی بۆ ئامادە بكەین.}

^{لە ساڵانی رابردوودا نەتواندراوە ئابوورییەكی وا تۆكمە بونیات بندرێت، كە بتواندرێت لە ساتی راگەیاندنی سەربەخۆیی سەت لە سەت پشتی پێ ببەسترێت، ئەوەش ھەلومەرجی داھاتوومان ھەستیارتر دەكات. جیاوا لەوەش، خراپی دۆخی ئابووری و نەبوونی بەرھەمی ناوخۆیی، بووەتە چەكێكی بەھێز لەدەست نەیارانی ریفراندۆم و خەڵكی پێ دەترسێندرێت، ھەندێكیان دەڵێن نان نامێنێت و ئەوەی تر دەڵێت دەرگای سنوورەكان دادەخرێن و دەست بە ئاردەوە بگرن، لە كاتێكدا ھیچ یەك لەو قسانە لە روانگەیەكی دڵسۆزانە نییە و تاكە مەبەست لێی كۆكردنەوەی دەنگی نەخێر و شكستپێھێنانی پڕۆسەكەیە.}

^{ئەركێكی گرنگ دەكەوێتە سەر حكومەتی ھەرێمی كوردستان و ئیدارە خۆجێییەكانی سەرجەم شارەكانی كوردستان، ئەویش چاودێرییەكی وردی بازاڕ و بازرگانانە، زۆربەی كات، بەشێك لە بازرگانەكان كە ویژدانیان وەلاناوە، خراپی دۆخی ئابووری و قەیرانەكانیان قۆستووەتەوە بۆ خۆ دەوڵەمەندكردن و گرانكردنی نرخەكان، كاڵا و خۆراك و پێداویستییەكانی ژیانیان}

^{هاۆنیشتیمانە بەرێزەکان
خەلکی مافخوازی کوردستانی رۆژهەلات}

^{رۆژی ٢٢ی پووشپەر رۆژێکی پر لەکارەساتە لە مێژوویی خەباتی حیزبی دیمۆکرات و بزووتنەوەی رزگاریخوازی کوردستانی رۆژهەلات‌دا. دروست ٢٨ سال لەمەۆ پێش لەم رۆژە شوومەدا، گەۆرە سیاسەتوان و دیپلۆماتکار و بگرە دەۆلەتمەردی بەلیمەتی کورد، دکتور عەبدولرەحمان قاسملوو سکێرتێری گشتی حیزبی دیمۆکراتی کوردستانی ئێران، کە لەپێناۆ چارەسەرکردنی ئاشتیانەی پرسی کوردی رۆژهەلات دەگەل نوێنەرانی دەسەلاتی ئێران لە ویەن پێتەختی وەلاتی ئوتریش لە ووتوێژ و مزاکرەدا بوو، شەهید دەکرێت.}

^{دوکتور قاسملوو هەر لەسەرەتای دەستپێکی شۆرشی گەلانی ئێران و هاتنەسەرکاری کۆماری ئیسلامی، بروای قوولی بە رێگاحەللی ئاشتیانەی کەیسی کورد لە کوردستانی رۆژهەلات هەبوو، هەر بۆیەشە لە‌م‌پەیوەندییەدا گشت چالاکیی سیاسی، دیپلۆماتیک و مێدیاتیکی حیزبی لەپێناۆ چەسپاندنی گووتاری ئاشتی و سوودوەرگرتن لە مکانیزمی دیالۆگ و دانووستاندنی ئاشتەوایی بۆ حەللی کێشەکان دەگەل تاران، تەرخان کردبوو، وە هەر لەم راستایەشدا دوای شەری ٣مانگە،و ئیعلامی لبەیک بە "پەیامی سولحی آیت‌اللە خومەینی"، وەک}

مه‌غدید سه‌پان 

^{Bo Olofsson پرۆفێسۆر لە زەوی و تەکنۆلۆجیای ئاو لە Royal Institute of Technology لە سوید لە توێژینەوەیەکی بۆیدەرکەوتووە، ئەگەر لە ئێستادا گۆڕانکاریێكی جددی و بنەرەتی لە بەکارهێنانی ئاو نەکەین، لە 35 ساڵی داهاتوو ناتوانین بەرگەی برسیبوون بگرین. ئەو لەگەڵ چەند هاوپیشەیەکی توێژینەوەیەکیان ئەنجامداوە، چۆن بتوانن قەیرانی ئاو چارەسەر بکەن. هەر هاوڵاتیێكی سویدی 300 لیتر ئاو لە شەو و ڕۆژێک بەکاردێنی، ئەوەش 20 جار لە پێویست زیاترە. بەڵام ئەگەر باس لەو ئاوە بکەین، کە خواردنی پێ دروست دەکرێ، دەکڕدرێ و بۆ هەوەس و خۆشی بەکاردێ، دیارە زۆر لەو ژمارەی سەرەوە زیاترە.} بەگوێرەی راپۆرتی The World Resources Institute 33 وڵات بۆ ساڵی 2040 تووشی قەیرانی ئاو دەبن. ئەو وڵاتانەش زیاتریان لە ئەفریقا و لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستن. بەگوێرەی راپۆرتی UNICEF نزیکەی ٩ ملیۆن کەس لە کۆتایی 2017 لە ئەسیوپیا لە ئاوی پاکی خورادنەوە بێبەش دەبن.

^{ئەو وڵاتانەی لە کاتی ئێستادا تووشی قەیرانی ئاو هاتووین: (بۆتسوانا، چیلی، ئێستۆنیا لەگەڵ نامیبیا)ن. بەگوێرەی هەمان ڕاپۆرتی UNICEF تا ساڵی 2040 نزیکەی 600 ملیۆن منداڵ بەدەست نەبوونی ئاوی پاک بۆ خورادنەوە دەناڵێنن. لەکاتی ئێستادا، نزیکەی 1.8 ملیارد کەس لە ئاوی پاک بێبەشن یان بەشیان ناکا و خواردنەوەی ئاوی پیسیش دەیان}

فرسه‌ت سۆفی 

دەستبەکاربوونەوەی پەرلەمان لەشەش خاڵدا

^{یەکەم: هەر لەو ماوەیە بۆ جاری دووەمە, پارتی مرونەتی تەواو دەنوێنێت بۆ دەست بەکار بوونەوەی پەرلەمان و دوو دەستپێشخەری پێشکەش کراون, هەردوو موبادەرەکەش لە سەر داوای یەکێتی و بیرۆکەی یەکێتی بوونە. یەکەمیان ئەنجامدانی کۆبوونەوەیەکی نائاسایی پەرلەمان تایبەت بە راپرسی بەبێ دەستەی سەرۆکایەتی و بە سەرپەرشتی بە تەمەنترین ئەندام, دووەمیشیان موبادەرەی ئەم دواییە بوو کە سەرۆکایەتی ئێستای پەرلەمان بگەڕێنەوەو سەرپەرشتی کۆبوونەوەی یەکەم بکەن و پاشان دەستەیەکی نوێی سەرۆکایەتی هەڵبژێرن و سەرۆکی پەرلەمانیش بۆ گۆڕان بێت, بەڵام هەردوو موبادەرە بەبێ سێ و دوو لە لایەن گۆڕان رەتکرانەوەو یەکێتیش کە خاوەنی بیرۆکەی موبادەرەکان بوو بەبێ هەڵوێست مایەوە, خۆ ئەگەر بڕیارە یەکێتی رۆڵی لایەنی سێیەم ببینێت دەبێ چۆن تنازولی لەپارتی وەرگرت لە گۆڕانیشی وەربگرێت, ئەگەر گۆڕان تنازل ناکات دەبێ یەکێتی هەڵوێستی هەبێت, چونکە بیرۆکەی موبادەرەکان هی خۆیان بووە. واتە ئەگەر یەکێتی ئەرکی هێنان و بردنی پەیامە لە نێوان پارتی و گۆڕان ئەوا پارتی خۆی دەتوانێت ئەم رۆڵە ببینێت و}

^{رۆژی 25 /9 دانیشتووانی هەرێمی کوردستان لە ریفراندۆمێکی مولزەمدا بڕیار دەدەن ئایا لەگەڵ عێراق بمێننەوە یان سەربەخۆیی رابگەیەنن. دەنگدانەکە بۆ چارەسەرکردنی کێشەیەکە کە هێندەی تەمەنی دەولەتی عێراق کۆنە و حکومەتی بەغداش ساڵانێکە هیواو خواستەکانی گەلی کورد پێشیێل دەکا و وەک هاووڵاتی پلە دوو مامەڵە لەگەڵ کورد دەکا .}

^{بڕیاردان لەسەر دیاریکردنی چارەنووس ، مافێکی رەوای هەرێمی کوردستانی عێراقە و ده ستكارى سنوورى هيچ ولاتێکى دراوسێ ناكات و نه ك ته نيا هەڕەشە نییە بۆ هیچ لایەنێک بەڵکو دەبێتە هۆی سەقامگیریی زیاتری ناوچەکە و پەیوەندی نێوان کورد وعەرەب لە عێراقدا بەهێزتر دەکات. ئێمە ئامادەین هەموو نیگەرانییەکانی عێراقییەکان لەبەرچاو بگرین کە بۆ ریفراندۆمی سەربەخۆیی هەیانە .}

^{سەربەخۆیی کوردستان کارێکە هەر روودەدات . سەد ساڵ لەمەوبەر و دوای کۆتایی هاتنی جەنگی یەکەمی جیهانی، بەڵێنی دروستکردنی دەوڵەت بە کورد درا و پاشان بەبێ ویستی خۆیان نيشتمانه كه مان بە سه ر عيراق ،ئێران ، توركيا و سوريا دابه شكرا .}

مامەند رۆژە

^{گشتپرسی، رای گشتیی کوردستانی بەسەر دوو بەرەدا دابەش کردووە. دەنگی بەڵێ و نەخێر هەر لە ئێستاوە لە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکانەوە تا ناو شەقام بەریەک دەکەون. کۆمەڵگە خەریکە بەرەو جەمسەربەندییەکی توند مل دەنێت. لەسایەی سۆسیالمیدیاوە هەردوو بەرەکە رک و کین بۆ یەک هەڵدەڕێژن، یەکتر تاوانباردەکەن. ئەمیان ئەویان و ئەویان ئەمیان بە خیانەت تۆمەتبار دەکەن!}

^{چەند رۆژێکە گوێمان لێیە لەسەر گشتپرسی چی دەگوترێت: ریفراندۆم شەرمە، بە دەنگی بەرز بڵێن نەخێر!، ریفراندۆمی خێڵی کوردایەتی، جەماعەتی ریفراندۆم، هاوئاوازەکانی ریفراندۆم، فسفس پاڵەوانەکانی ریفراندۆم، ریفراندۆمەکەی بارزانی و ریفراندۆم خیانەتە. لەملاش هاوار دەکەن ئەوانەی لەدژی ریفراندۆمن لەدژی سەربەخۆیین و دەیانەوێ بەکۆیلەیی لەژێردەستی بەغدا بمێنینەوە.}

^{گەلۆ ئەم هەڵچوونە لەڕووی سایکۆلۆژی و سۆسیۆلۆژییەوە چی لێدەخوێنرێتەوە؟ گەلۆ ئەمەی دەیبینین هۆکارە یان ئەنجام؟}

^{جەمسەربەندی: هاووڵاتی یان ئەویتر؟}

^{دەتوانین بڵێین کەشی ئاوا کە هەمووان ئازادانە هەڵوێستی خۆیان دەردەبڕن، دیاردەیەکی ئەرێنییە. گرنگ ئەوەیە دۆخێک هاتووەتە کایەوە کەوا هەموو هاووڵاتییەک}