شاڵاو عەبدولخالق محەمەد

^{له‌ ڕۆژی هه‌ینیی19/5/2017 دوازده‌مین خولی هه‌ڵبژاردنه‌كانی كۆماری ئیسلامیی ئێران به‌ڕێوه‌ ده‌چێت. پرسیاری گرنگ ئەوەیە: ئایا ئایندە و کاریگەریی دەرچوونی کاندیدەکانی ناو ئەم هەڵبژاردنە گرنگترە بۆ فراوانبوونی هیلالی شیعی، یان بەرژەوەندیی نەوت و گاز لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا؟}

^{له‌ مێژووی كۆماری ئیسلامیی ئێراندا له‌ ساڵی 1979وه‌ تا ئێستا 11 خولی سه‌رۆكایه‌تی بەڕێوە چووە. بەپێی دەستوور و سیستەمی سیاسیی ئێران، سه‌ركۆمار مافی هەیە بۆ ماوه‌ی 4 ساڵ و بۆ دوو خولی یه‌ك له‌دوای یه‌ك خۆی هه‌ڵبژێرێته‌وه‌. له‌م خولەی هه‌ڵبژاردنه‌كانی ئێراندا، له‌ كۆی 16366 كه‌س، شوورای پاراستنی ده‌ستوور، ته‌نیا مافی بە شه‌ش كه‌سایەتیی سیاسی و سەربازی داوە کە خۆیان بۆ سەرکۆماری بپاڵێون، ئەوانیش بریتیین لە حه‌سه‌ن‌ ڕۆحانی (لە بەرەی چاکسازەکان)، ئیبراهیم‌ ڕه‌ئیسی (لە بەرەی محافزکارە توندڕەوەکان)، محه‌مه‌د باقر قالیباف (لە بەرەی محافزکارەکان)، ئیسحاق جه‌هانگیری، سەید مسته‌فا هاشمی ته‌با و سەید مسته‌فا میرسه‌لیم (ئەو سێ کەسەش بە هەمان شێوە لەنێوان چاکسازەکان و محافزکارەکان و میانڕەوەکاندا دابەش بوون).}

شەریف فەلاح 

^دەسپێک

^{بڕیارە دوازدەیەمین خولی ھەڵبژادنی سەرکۆماریی ئێران و پێنجەمین خولی ئەنجومەنی شار و گوندەکانی ئێران ڕۆژی ھەینی ١٩ی ئایاری ٢٠١٧ و لە ٣١ پارێزگای ئێران و لە ٦٣ ھەزار ناوەندی دەنگدان بەڕێوە بچێت.}

^{ئەم خولەی ھەڵبژانی سەرکۆماریی ئێران لە بارودۆخێکدا بەڕێوە دەچێت، کە ناوچەکە و بەتایبەت لە ئاستی عێراق، سووریا و ھەرێمی کوردستان کۆمەڵێک گۆڕانکاریی سیاسی لە گۆرێدان، بۆیە ھەم بەرپرسانی باڵای سیاسی و سەربازیی ئێران و زلھێزەکانی جیھان و کاراکتێرە سیاسییەکانی ناوچەش بە گرنگییەوە لەم خولەی ھەڵبژاردن و داھاتووی ئیران لە ناوچە دەڕوانن.}

^{ھەڵبژاردنی سەرکۆماریی ئێران دوای ئەوە دێت کە پرۆسەی ڕێککەوتنی ئەتۆمی و ھەڵگرتنی سزاکانی سەر تاران لە دوو ساڵی ڕابردوودا لەئارادا بوون و ئێران و بەتایبەت حەسەن ڕۆحانی وەک دەسکەوتێک لێی دەڕوانێت. ھەرچەندە ڕێککەوتنەکە لە ڕوانگەی ئەمریکا و بەتایبەت دۆناڵد ترەمپەوە، بە لاواز وەسف کراوە و ڕووبەڕووی ڕەخنەی توند بووەتەوە و ئەمە دیسان خاڵێکی زەقی ناکۆکیی نێوان ئێران و ئەمریکایە، چونکە کۆمەڵێک ئاستەنگ لەبەردەم جێبەجێکردنی بەندەکانی ڕێکەوتنی ئەتۆمی ساز بوون.}

^{بەیاننامەی بزووتنەوەی کۆماریخوازانی ڕۆژهەلاتی کوردستان، سەبارەت بە ئازادیی تێکۆشەر و ماف پەروەری گەلەکەمان محەمەد سەدیقی کبودوەند}

^{کۆمەڵانی خەڵکی تێکۆشەری کوردستان}

^{ئاشتیخوازان و ماف پەروەرانی وڵات؛}

^{ئەمرۆ بەخۆشیەوە دوای تەواوبوونی دە ساڵ حوکم و سزای بە ناحەق سەپاۆ، بەسەر سەرۆکی ڕێکخراویی مافی مرۆڤی کوردستاندا، سەرئەنجام تێکۆشەر و ماندوونەناسی گەلەکەمان محەمەد سەدیقی کبودوەند لە زیندان ئازاد کرا.}

^{بزووتنەوەی کۆماریخوازانی ڕۆژهەڵاتی کوردستان، هاوشان لە گەڵ گشت نیشتمانپەروەران و چالاکوانانی رەوتی خەباتی مەدەنی و مافی مرۆڤ، پر بەدڵ پیرۆزبایی لە بنەماڵەی کبودوەند و سەرجەم تێکۆشەرانی رێگای رزگاری خەلکی کوردستان دەکات، و هاۆکاتیش بزووتنەوەی کۆماریخوازان ئاواتەخوازە کە خەباتی ڕزگاریخوازانەی گەلەکەمان بەدوور لە زەبر و زەنگ،و}

فه‌رید زامدار

^{لاى ئێمه‌ى كورد، هه‌ر له‌دێر زه‌مانه‌وه‌ بوارى موخابه‌راتگه‌رایی و كاركردن به‌ شێوه‌یه‌ك له‌ شێوه‌كان تیایدا كارێكى زۆر عه‌یب بووه‌. نه‌ك هه‌ر عه‌یب، بگره‌ به‌ مرۆڤى خائین و خۆفرۆش حسابیان بۆ ده‌كرا. به‌ڵام ئه‌وه‌یان ته‌نیا لایه‌نێكیان ده‌گرێته‌وه‌ له‌ مێژووى نوێى گه‌له‌كه‌مان، كه‌ به‌ڕاستى له‌ خزمه‌تى دوژمنان و له‌ دژى گه‌له‌كه‌مان كاریان ده‌كرد، به‌ڵام ئه‌گه‌ر له‌ ڕووه‌ زانستى و سیاسییه‌كه‌ى شیكارییه‌كى بۆ بكه‌ین، ئه‌و ده‌زگا موخابه‌راتیانه‌ ئه‌گه‌ر له‌ خزمه‌تى گه‌ل و نیشتماندا بن، گرنگیی تایبه‌تى خۆیان هه‌یه‌ و كاریگه‌ریى خۆیان ده‌بێت.} بوارى موخابه‌راتگه‌رایی ئه‌گه‌ر پۆلینى بۆ بكرێ به‌شێكه‌ له‌ كاره‌ دیبلۆماسییە‌كان، وه‌كو ئه‌وه‌ى له‌ هه‌ر له‌ باڵوێزخانه‌یه‌ك له‌ سه‌رجه‌م وڵاتانى دونیا فه‌رمانبه‌رێك به‌ ناو و ناونیشانێكى خوازراو كارى موخابه‌راتى ده‌كات و مانگانه‌ زانیاریى گرنگ ده‌داته‌ وڵاته‌كه‌ى خۆى، كه‌ له‌ به‌رژه‌وه‌ندیى وڵاته‌كه‌یاندایه‌ له‌ مه‌ترسییه‌كانى ئاینده‌ به‌ئاگا ده‌بێت و كارى له‌سه‌ر ده‌كات.

^{له‌به‌ر ئه‌و هۆیه‌ و زۆر هۆكارى تر، زۆربه‌ى وڵاتانى دونیا و به‌تایبه‌تى وڵاته‌ زلهێزه‌كانى جیهان به‌ ده‌وڵه‌تى موخابه‌راتى ناو ده‌برێن، له‌وانه‌: (ئه‌مەریكا، ئیسرائیل، به‌ریتانیا ، فه‌ره‌نسا، پەیمانى ناتۆ، ئیتاڵیا و زۆر له‌ وڵاتانى تر). كه‌واته‌ كارى موخابه‌راتى كه‌ ئه‌ركێكى زۆر گرنگه‌، به‌ چه‌مكه‌ سیاسییه‌كه‌ى كارێكى دیپلۆتگه‌راییه‌ و كارێكى ئاساییه‌ وه‌ك هه‌ر كارێكى سیاسى، به‌ڵام له‌سه‌رووى سیاسه‌تى گشتیى وڵات بۆ به‌رژه‌وه‌ندییه‌ سیاسىییه‌كه‌ى كار ده‌كات.}

هێمن عەبدوڵڵا

^{وەزارەتی دەرەوەی رووسیا دەقی ئەو رێككەوتنەی بڵاوكردووەتەوە كە لەگەڵ توركیا و ئێران لەسەر دروستكردنی چوار زۆنی هێمن لە سووریا واژۆیان كردووە. هەرچەندە رێككەوتننامەكە باسی ئەو زۆنانە دەكات، بەڵام تەعریفێكی نوێی شەڕیشی لە سووریا كردووەتەوە و باسی هەموو هێزە سوورییەكانی تێدایە، جگە لە كورد. لەو نێوانەدا لە زاری گەورە بەرپرسانی پەیەدەوە باسی كردنەوەی كۆریدۆرێك بۆ سەر دەریا دەكرێت كە هێندەی بیری لێدەكەمەوە لە پلانێكی واقیعبینانە ناچێت.}

^{هەریەكە لە رووسیا و ئێران و توركیا رۆڵگێڕە سەرەكی و كاریگەرەكانی قەیرانی سووریان. دووەكەی یەكەم رۆڵیان هەبووە و هەیە لە ناچاركردنی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و ئۆپۆزیسیۆنی سووریش بۆئەوەی تێبگەن ئەسەد بە زەبری هێز دەرناپەڕێندرێت. توركیا كە ساڵی 2011 نوقڵانەی رووخانی خێرای ئەسەدی لێدەدا، بە نزیكبوونەوە نوێیەكەی لە رووسیا و قایلبوون بە باڵادەستیی مۆسكۆ لە سووریا، بەشداری لە گەمەی رازیكردنی مۆسكۆ و تاران و لەبەرامبەردا پەراوێزخستنی پەكەكە لە سووریا دەكات. بۆ هەریەكە لەو لایەنانەش دەستكەوتەكانی دروستكردنی زۆنە هێمنەكان گەورەن. تاران پێویستی بەوەیە بۆ جێبەجێكردنی پلانە هەرێمییەكەی جارێ ئەسەد لە حوكمدا}

ئاراس جەواد

^{هاوكات له‌گه‌ڵ فه‌توای (عه‌لی سيستانی)ی گه‌وره‌ مه‌رجه‌عی شيعه‌، سه‌باره‌ت به‌ پێكهێنانی ميليشیاكانی حه‌شدی شه‌عبی، به‌شێكی زۆر له‌ هاوكێشه‌ سياسیيه‌كان گۆڕانيان به‌سه‌ردا هات، له‌به‌ر ئه‌وه‌ی زۆربه‌ی پارت و لايه‌نه‌ شيعه‌كان لانی كه‌م پاساوێكی ئايینيیان بۆ فه‌راهه‌م كرا تا ميليشاكانيان ئاشكرا بكه‌ن. ئه‌وه‌ بوو له‌ په‌رله‌مانی عێراقيش حه‌شدی شه‌عبی له‌ ڕووی ياساييه‌وه‌ شه‌رعيیه‌تی پێ درا و كرايه‌ هێزێكی ياسايی و به‌شه ‌بودجه‌يه‌كی زۆريشی له‌لايه‌ن به‌غداوه‌ بۆ ته‌رخان كرا. به‌و شێوه‌يه‌ حه‌شدی شه‌عبی كرايه‌ هێزێك كه‌ به‌ناو له‌ژێر ده‌سه‌ڵاتی حكوومه‌تدا بێت، به‌ڵام له‌ڕاستيدا ببێته‌ كارتێكی فشار و‌ له‌لايه‌ن هێزه‌ شيعه‌كانه‌وه‌ بۆ‌ مه‌رامی سياسی به‌كار بهێنرێت. حه‌شدی شه‌عبی كۆپيیه‌كی سوپای پاسدارانی ئێرانه،‌ كه‌ ئێستا تاكه‌ هێزی ده‌سه‌ڵاتداره له‌ ئێراندا و هه‌موو ئيمكانیاتێكی سه‌ربازی و لۆجستی بۆ دابين ه‌كرێت. هه‌روه‌ها بودجه‌يه‌كی زبه‌لاحیشی له‌لايه‌ن حكوومه‌تی تارانه‌وه‌ بۆ ته‌رخان ده‌كرێت، بۆ ئه‌وه‌ی بتوانێت ئه‌گه‌ری هه‌ر مه‌ترسيیه‌ك له‌سه‌ر حكوومه‌ت كه‌م بكاته‌وه‌.}

^{ئه‌مڕۆكه‌ سوپای پاسداران له‌ يه‌مه‌ن، عێراق، سووريا، به‌حرێن، لوبنان، فه‌ڵه‌ستين، ئه‌فغانستان و ته‌نانه‌ت له‌ باكووری ئه‌فريقاش كاريگه‌ریی به‌رچاوی هه‌يه‌ له‌ سه‌پاندنی سياسه‌ته‌كانی ئێران و پاراستنی به‌رژه‌وه‌نديیه‌كانی له‌ ناوچه‌كه‌ و جيهاندا. لێره‌دا ده‌مه‌وێت ئه‌وه‌ بڵێم كه‌ مه‌به‌ست له‌ پێكهێنانی ميليشياكانی حه‌شدی شه‌عبی له‌ عێراقدا بێ شك به‌ هه‌مان ئامانجه‌ و گومانی تێدا نييه‌ كه‌ بيرۆكه‌ی دروستكردنی ئه‌و هێزه‌ له‌ تارانه‌وه‌ داڕێژراوه‌ و به‌رنامه‌ی بۆ داده‌نرێت.}

بەرزان فەرەج

^{خولی یەكەمی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتیی فەرەنسا كۆتایی هات و وەك چاوەڕوان دەكرا لە نێوان چەپێكی پەرتەوازە و پارتێكی سۆشیالیستیی لەتوپەت و راستێك كە شەرمنانە بەرگری لە كاندیدێكی ئابڕووبراو و گەندەڵ دەكرد، ئیمانوێل ماكرۆن و مارین لوپێن وەكو دوو ركابەر بۆ خولی دووەم مانەوە. بێگومان بە ماتماتیكی دەنگدان پاش ئەوەی كاندیدە شكستخواردووەكانی خولی یەكەم پێكەوە لە سەنگەرێكدا لەگەڵ ماكرۆن بەرامبەر مارین لوپێن كۆدەبنەوە، چاوەڕوان دەكرێت زۆرینەی ڕەهای فەرەنسییەكان لە خولی دووەمدا پێكەوە ببنە بەربەست لە بەردەم مارین لوپێن و نەهێڵن فەرەنسا لە بەهاكانی دابماڵێت و لە جیهانی داببڕێت. سەركەوتنی ماكرۆن لە خولی دووەمدا چاوەڕوانكراو و پێویستی و ئەركێكی مێژووییشە بۆ فەرەنسییەكان كە هێشتاش زۆرینەی هەرە زۆریان پابەندی سەروەرییەكانی پێشوو، هەروەها ئەو بەها جیهانییانەن كە شۆڕشی فەرەنسی جاڕی بۆ داو جیهانی نوێی لەسەر بنیاتنرا.}

^{فەرەنسییەكان جیهانێك كە لەسەر بنەمای پێكەوەژیان و لێبووردەیی و هەمەڕەنگی بنیاتنراوە، ناڕووخێنن لەكاتێكدا خۆیان بنیاتنەری ئەو جیهانەن، بۆیە مارین لوپێن نمایشێكی بێهوودە دەكات لەناو جیهانێكدا كە پیرۆزیی بەهاكان تێیدا گرنگترە لە ناسیۆنالیزم و پۆپۆلیزم و چاوەڕوان ناكرێت ئەزموونی ترامپ و تێرێزا و (فرانكزیت) لە فەرەنسا رووبدات.}

سامان شالی

^{جه‌نگی یه‌كه‌می جیهانی
مێژووی په‌یوه‌ندییه‌كانی ئه‌مه‌ریكا له‌گه‌ڵ كورد، ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ سه‌رده‌می سه‌رۆكی ئه‌مه‌ریكی (ودرۆو ویلسون). له‌ 8ى كانوونى یه‌كه‌می 1918 بۆ یه‌كه‌م جار حكوومه‌تی ئه‌مه‌ریكی له‌ كۆبوونه‌وه‌یه‌كی هاوبه‌شی كۆنگرێسدا پشتگیریی كوردی كرد و له‌ به‌یاننامه‌یه‌كی 14 خاڵیدا ئاماژه‌ی به‌ مافی رزگاركردنی میلله‌تی كورد و ئه‌رمه‌ن كرد له‌ژێر ده‌ستی ئیمپراتۆریه‌تی عوسمانی، به‌و پاساوه‌ی كه‌ ده‌وڵه‌ت بۆ نه‌ته‌وه‌ بێ ده‌وڵه‌ته‌كان دروست بكرێت. هه‌رچه‌ندە ئه‌م به‌یاننامه‌یه‌ له‌لایه‌ن دیبلۆماتكارانی ئاماده‌بوو له‌ كۆنفرانسی ئاشتیی پاریس له‌ فه‌ره‌نسا به‌خۆشحاڵییه‌وه‌ وه‌رگیرا، به‌ڵام هاوپه‌یمانه‌كان هیچ بایه‌خێكیان به‌م پشتگیرییه‌ نه‌دا، له‌به‌رئه‌وه‌ی ئه‌مه‌ریكا رۆڵێكی گرنگی له‌ ناوچه‌كه‌دا نه‌بوو. ده‌وڵه‌ته‌ زلهێزه‌كان به‌ ئه‌مه‌ریكاشه‌وه‌ له‌پێناو ئاشتیی ناوچه‌كه‌ پێیان باشتر بوو كه‌ توركیا رازی بكه‌ن و مه‌سه‌له‌ی كورد بچووك كرایه‌وه‌ بۆ مه‌سه‌له‌یه‌ك كه‌ له‌دواییدا له‌لایه‌ن ده‌وڵه‌ته‌ نوێیه‌كانی ناوچه‌كه‌ بڕیاری له‌سه‌ر بدرێت، نه‌ك ده‌وڵه‌ته‌ زلهێزه‌كان.}

^{داكوتانی ده‌سه‌ڵات له‌ ده‌وڵه‌ته‌كانی رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست پابه‌ندە به‌ پشتگیریی ده‌ره‌كی و ئه‌وه‌ش به‌زۆری به‌ستراوه‌ به‌و ململانێیه‌ی كه‌ له‌ ناوچه‌كه‌دا به‌هۆی جه‌نگی سارد و دابه‌شبوونی ئایدیۆلۆژی و ئۆردوگاكانی راست و چه‌پ سه‌ری هه‌ڵدابوو.}

^{ئەمڕۆ چوارشەممە مه‌سروور بارزانى راوێژكارى ئه‌نجوومه‌نى ئاسايشى هه‌رێمى كوردستان لە میانی وتارێكی جەماوەریدا رايگه‌ياند بۆ ئه‌وه‌ی ئێمه‌ سه‌ربه‌خۆ بین، ده‌بێت سه‌ر به‌ خۆمان بین، نابێت سه‌ر به‌ هیچ لایه‌كی دیكه‌ بین. له‌ پرۆسه‌ی سەربەخۆییش پاشه‌كشێ ناكه‌ين و به‌ قسه‌ى ئه‌وانه‌ ناكه‌ين كه‌ دژى ريفراندۆمن.}

^{له‌ وتارێكدا، كه‌ ئه‌مڕۆ له‌ كه‌رنه‌ڤاڵێكى يه‌كێتى قوتابيانى كوردستان بۆ پشتگيريى له‌ ريفراندۆم، كه‌ له‌ هه‌ولێر به‌ڕێوه‌چوو، مه‌سروور بارزانى باسى له‌ گرنگى سه‌ربه‌خۆبوونى هه‌رێمى كوردستان كرد و گوتى "نابێت ئێمه‌ چاومان له‌وه‌ ‌بێت كه‌ هه‌ر پاشكۆ بین، یان خه‌ڵكی دیكه‌ حوكمڕانی به‌سه‌ر ئێمه‌دا بكات، كه‌سێك ناتوانێت چاوی له‌ پۆستی وڵاتێكی دیكه‌ بێت و بێت لێره‌ رێنماییمان بكات له‌سه‌ر چۆنیه‌تی ئه‌نجامدانی ریفراندۆم".}

^{ئەمەی خوارەوە دەقی وتارەكەیە:}

^{به‌ناوی خوای گه‌وره‌و میهره‌بان}

^{خوشك و برایان خۆشه‌ویست ئاماده‌بووانی هێژا هه‌مووتان زۆر زۆر به‌خێر بێن}

^{خۆم زۆر به‌ خۆشحاڵ ده‌زانم به‌ ئاماده‌بوون له‌گه‌ڵ ئێوه‌ و باسكردن بۆ چه‌ند پرسێك كه‌ گرنگن بۆ ئێستا و ئایینده‌ی ناوچه‌كه‌ به‌تایبه‌ت گه‌له‌كه‌مان.}

^{پێش ئه‌وه‌ی بچینه‌ ناو ئه‌م باس و بابه‌تانه‌، پێمخۆشه‌ كه‌ سڵاو و رێزی خۆمان بنێرین بۆ هه‌موو ئه‌و پێشمه‌رگه‌ قاره‌مانانه‌ی كه‌ ئێستا له‌ سه‌نگه‌ردان، بۆ ئه‌وه‌ی}

یاسین نادر رەحمان 

^{نامەوێت بەمشێوەیە مێژووی ئەم ڕۆژەیە کە لە ١ی ئایاری ١٨٨٦ز لە شیکاگۆی ئەمریکا ڕوویداوە و تیایدا چینێکی داماو و ھەمیشە ماندووی ڕۆژگار کە مافەکانیان لەو ساڵانەدا بەھۆی بارەکێشی و کارلێکێشانی زۆرەوە پێشیلکراوە و لە سەر خواستێکی سەرەتایی خۆیان واتە: کەمکردنی کاتەکانی ئیشکردنیان لە ١٤ کاتژمێرەوە بۆ ٨ کاتژمێر، بەس بەتەنیا بخەمە ڕوو، ھەر چەندە لەم پێناوەشدا پاش چەند ڕۆژێک بەردەوامی لە ناڕەزایەتییان چەند کرێکارێک بەھۆی تەقەی پۆلیس و دەزگا ئەمنیەکانی ئەمریکاوە کوژرا و پاش ئەم مێژووە و تا ڕادەیەکیش ڕابردووتر لەم مێژووە، بزوتنەوە و حیزبگەلێک دروست بوون کە ھەمیشە خۆیان بانگەشەکار و داکۆکیکەر لە مافی کرێکارەکان، خۆیان زانیوەو دروشمەکانیان ھەمیشە لە مافی ئەم چینە ماف زەوتکراوە پیشانی ھەموو دونیا داوە، کە ڕوویەکی سەرەکی ئەمەش لە بەرژەوەندیخوازی زیاتر ھیچی تری لێ بەدی ناکرێت، چوونکە دۆخی کرێکارەکان و تەندروستبوونی شوێنی کار و خزمەتکردنی زیاتر بەوان لە ڕووی ژینگەی ژیان و ئاسوودەیی کۆمەڵایەتیەوە ئێستاکەشی بەدواوە بێت نەک سەقامگیر نەبووە، بەڵکوو خراپتر بووەو ڕۆژانە ھەواڵە دڵتەزێن وناخۆشەکان لە بارەی ژیانی ناخۆشی ئەم توێژە ھەر دەبیستین و ئیتر چۆن چارە دەکرێت وچۆن کاری بۆ کراوە، وا ئەنجامەکەی لە ئێستادا لە دۆخی ئەواندا دەبینین کە بە داخەوە شتانێکی دڵخۆشکەر نەک نین بەڵکوو ھەژێنەر و ناخۆشیشن، کاتێک کە ئێمە دۆخێکی وا نەخوازراو دەبینین لەپاش ئەم مێژووە سەد و چەند ساڵەی ئەم ڕووداوەیە،}