سەنتەری كارنیگی بۆ رۆژهەڵاتی ناوەڕاست

^{كۆنترۆڵكردنەوەی مووسڵ كاری لەپێشینەی زۆربەی ئەو لایەنانەیە كە لە شەڕی دژی داعشدا بەشدارن. حكومەتی هەرێمی كوردستان و پێشمەرگە لایەنێكی سەرەكی ئەم شەڕەن، بەڵام ئەگەری كەمە حكومەتی هەرێمی كوردستان یەكەكانی پێشمەرگە بنێرێتە نێو سەنتەری شارەكە، لە كاتێكدا زۆربەی دانیشتووانی شارەكە عەرەبی سوننەن و ناوچەیەكی دیاریكراویش لە شارەكەدا نییە كە كورد وەكوو بەشێك لە ناوچەكانی خۆی سەیری بكات، بۆیە چاوەڕێ دەكرێت كورد بیر لە دروستكردنی ژینگەیەكی سیاسی لە مووسڵی دوای دەركردنی داعشدا بكاتەوە.} هەر لە ئێستاوە كورد پێشبینی دروستبوونی بۆشاییەكی سیاسی لەم شارەدا دەكات كە دەبێت پلانی بۆ دابنرێت، لەم پلانەشدا كورد بە دوای سێ ئەولەویەتدا دەگەڕێت:

^{یەكەم: كورد نایەوێت داعش لە هیچ فۆرمێكدا لە نزیك سنوورەكانی هەرێمی كوردستان بمێنێتەوە، هەر بۆیە كێشەكە تەنیا شكستهێنان بە داعش نییە، بەڵكو كورد دەیەوێت گەرەنتی ئەوەش بكات كە جارێكی دیكە داعش لە نزیك سنوورەكانی كوردستان سەرهەڵنەداتەوە.}

^{دووەم: كورد نایەوێت حكومەتی ناوەندی، بە تایبەتیش ملیشیا شیعەكانی حەشدی شەعبی، گرتنەوەی مووسڵ وەكوو هەلێك بۆ سەپاندنی دەسەڵاتی خۆیان لەو پارێزگایە بقۆزنەوە.}

زوبێر رەسوڵ

^{گرنگیی شانشینی سعودیە لەو خاڵەوە سەرچاوە دەگرێت كە هەرێمی كوردستان بەهۆی ئەوەی تا ئێستاشی لەگەڵدابێت بەشێكە لە عێراقی عەرەبی، عێراقی عەرەبیش بەشێكە لە نیشتمانی عەرەبی، كەواتا بە ناڕاستەوخۆ هەرێمی كوردستانیش بەشێكە لە نیشتمانی عەرەبی. هەرچەندە ئەم پرسە لە دەستووری نوێی عێراقدا یەكلاكراوەتەوە، بەڵام لە واقیعدا دۆخەكە بە شێوەیەكی دیكەیە و سیاسەتیش بە زۆری مامەڵە لەگەڵ واقیعدا دەكات. چونكە گەر هەرێمی كوردستان جیاش ببێتەوە، ئەوا تا هەتایە هەر دراوسێی عەرەب دەبێت بە تایبەتیش عەرەبی سوننە و لە ئێستا و داهاتووشدا كوردستان ناتوانێت فەرامۆشیان بكات، ئینجا چ وەك بەشێك بێت لە عێراق یان وەك دەوڵەتێكی سەربەخۆ. ئەم پێوەندییە پێتڤیتریش دەبێت ئەگەر سوننەكان ببنە هەرێمێكی سەربەخۆ كە ئێستا بووەتە ئەگەرێكی بەهێز.}

^{جەنگی عێراق ‌و رووداوەكانی بەهاری عەرەبی، بە تایبەتیش دوای لاوازبوون ‌و لەناوچوونی تەواوی هێزە باڵادەستە ئیقلیمیە عەرەبەكانی وەك میسر و لیبیا و سووریا، ئێستا شانشینی سعودیە تاكە هێزی بێ ركابەرە لەسەر ئاستی جیهانی عەرەبی، دەستێكی باڵاشی هەیە}

هێمن عەبدوڵڵا

^{كۆنگرەی حەوتەمی یەكگرتوو هەرا و زەنای زۆری بەدوادا هات. كار گەیشتە ئەوەی ئەبوو چیچۆی كەسایەتیی ناسراوی سەر یوتیوب و فەیسبووك، كە جاری رابردوو لەداخی رووماڵە گەرموگوڕەكانی رووداو تەلەڤزیۆنەكەی شكاند، ئەمجارە لەداخی كۆنگرەی یەكگرتوو تەلەڤزیۆنێكی دیكەش بشكێنێ! پارتییەكان كە هێشتا تووڕەیی رەنجانی عەلی باپیر و نەوشیروان مستەفا لەگەڵ مەسعود بارزانی بەرینەداون، بە دڵەڕاوكێوە هەواڵی گەڕانەوەی سەلاحەدین بەهائەدینیان وەكو ئەمینداری یەكگرتوو بەگوێدا درایەوە. بەڵام هەم لەو قسانەدا كە لە رۆژی یەكەم و دووەمی كۆنگرەدا كردی و هەم بەوەشدا كە دەركەوت بەر لە كۆنگرە سەلاحەدین بەهائەدین و هەردوو بارزانی یەكدییان دیتووە و دڵڕەنجانەكانی رابردوویان سڕیوەتەوە، ئەمانە وایان كرد پارتییەكان هەناسەیەكی ئارام هەڵكێشن. لەو نێوانەشدا ئەو (یەكێتی+گۆڕان)انەی دڵیان بە گەڕانەوەی مامۆستا سەڵاح خۆشە و گرەوی دروستكردنی بەرەی فراوانتری ئەنتی-بارزانیی لەسەر دەكەن، بە قسەكانی رۆژی كۆتایی كۆنگرە تووشی شۆك بوون. چونكە ئەمینداری سەرلەنوێ گەڕاوەی یەكگرتوو بە كورت و پوختی پێیگوتن: بەتەمای}

لوقمان بەرزنجی

<sup>هەموو هێماکانی سياس و ئابوری لە عيراق ئاماژە بە ئايندەيەکی ترسناک و برسيەتيەکی گەورە بۆ ئەو وولاتە دەکەن ، ڕۆژ لەدوای ڕۆژ قەيرانەکان زۆرترو قوڵتر دەبنەوە، هيچ ترسوکايەکيش لە ئاسۆدا نابيندرێ کە ئەو قەيرانە قورسانە وا بەئاسانی لەو مەودايەکی کورت چارەسەر بکرێن بەتايبەتی لەسەلەی مەزهەبی و تايفەگەری کە دوو ئارستەی زۆر قورسن پەيوەستن بە مەسەلەی بيرو باوەڕێکی ( العقيدة روحانية ) ڕووحيە وە هەيە ، يەکێک لە دەرهاويشتە خراپەکانی ئەو باردوۆخەی عيراق ، ئەوەيە

ئيستا عيراق کەووتخفث ناو گێژاوی قەيرانی ئابوری و بێ پارەيی و بێ معاشی وعيراقيە کانيش گلەيی ئەوە دەکەن ، کە ماوەی پانزە ڕۆژە مووچەيان وەرنەگرتوەو هيچ دەنگۆيەکيش نيە کەی مووچە وەردەگرن . بەڵام بەو پێیەی عيراق دەوڵەتەو کيانێک و ئيعتبارێکی نێودەوڵەتی هەيە . ئيستا حکوومەتەکەی عەبادی لەسەرو بەندی ئەوەيە قەرزێکی 15مليار دۆلاری بەپەلە لە بانکی نێودەولەتی وەربگرێت . بەڵام وەرگرتنی قەرز لەو بانکە هێندە ئاسان و هاکەزای نيە .</sup>

عادل باخەوان

^{ڕۆژ لە دوای ڕۆژ، گفتوگۆ لەسەر پێگەی ئیسلام و موسوڵمانان لە ئەوروپادا فراوانتر دەبێت و بەبۆچوونی نەك تەنها من، بەڵكو چەندین زانا كە لەبواری زانستە كۆمەڵایەتیەكاندا كار دەكەن (تۆماس پیكێتی، ئۆلیڤەر ڕوا، ژان پیەر فیلیو)، ئەم گفتوگۆیە ئاڕاستەیەكی هەڵە وەردەگرێت و دەكرێت بەخێرایی و لە كۆتاییدا سەری لە ئیسلامۆفۆبیاوە دەرچێت.}

^{ئەوەی ئەم ترسە قووڵ دەكاتەوە و شانسی ڕۆیشتن بەرەو ئەم گریمانەیە بەهێز دەكات، لاوازیی توێژینەوەی وردی زانستیە لەسەر ئیسلام و موسوڵمانانی ئەوروپا و پاشان كاركردنی بەهێز و فراوانی میدیاییە لەسەر ئەو رووداوە تراژیدیانەی كە جار جارە دێن و بەناوی شەرعیەتی ئیسلامییەوە خۆیان دەخەنە سەر شانۆكان، بۆنموونە تەقینەوەكانی ژەنیوەری و نۆڤەمبەری 2015 ی پاریس. گومانی تێدا نییە ئەوانەی لە پشت ئەم رووداوانەوەن، كەمینەیەكی یەكجار سنووردارن كە لە هیچ كاتێكدا ناتوانن نوێنەرایەتی كۆی ئەو كەسانە بكەن كە لە ئەووپادا دەژین و خۆیان وەك موسوڵمان پێناسە دەكەن.}

عارف قوربانی 

^{لە دوای رێككەوتنە سیاسیەكەی نێوان یەكێتیی نیشتمانی كوردستان و بزووتنەوەی گۆڕان، ئەوەی چاوەڕوان نەدەكرا، ئەو هەڵوێستەی پارتی دیموكراتی كوردستان بوو، بەرامبەر بە رێككەوتنەكە، وەك لە راگەیێندراوی دوای كۆبوونەوەی مەكتەبی سیاسیان و لە گوتاری میدیاكانیانەوە هەستی پێدەكرێت.} پارتی ئێجگار ناڕەحەت و نیگەرانە بەو رێككەوتنەی نێوان یەكێتی و گۆڕان، لە كاتێكدا ئەم دوو هێزە پێش زیاتر لە ساڵێك لەسەر ئاستی (زۆنی سەوز) رێككەوتنێكی دیكە لەنێوانیاندا ئیمزا كراوە بۆ دابەشكردنی پۆستەكانی هەردوو پارێزگای سلێمانی و هەڵەبجە و، هەردوو ئیدارەی گەرمیان و راپەڕین.

^{لە رووداوەكانی پارساڵیشدا لە پەرلەمان، لە پێشكەشكردنی پرۆژە یاسای هەمواری یاسای سەرۆكایەتی هەرێم و لە كۆبوونەوەكانی 23ی حوزەیران و لە 19ی ئاب، هەردوولا یەك هەڵوێست بوون و وەك یەك فراكسیۆن مامەڵەیان كردووە.} واتا نزیكبوونەوەی یەكێتی و گۆڕان و هاوهەڵوێستییان بەرامبەر پارتی، شتێكی تازە نییە، ئیتر بۆچی پارتی بەو ئەندازەیە لە رێككەوتنی 17/5 نیگەرانە؟

^{لەكاتێكدا لە چوار پێنج ساڵی رابردوودا، بەتایبەتیش دوای بەشداریكردنی بزووتنەوەی گۆڕان لە كابینەی هەشتەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان، پارتی زۆرترین موعاناتی هەبووە لەوەی چۆن}

کورتەیەک لە مەنشووری بزووتنەوەی کۆماریخوازانی رۆژهەلاتی کوردستان

^{بزوتنەوەی کۆماریخوازانی رۆژهەلاتی کوردستان، له‌پێناوی گرینگی پێدان و چه‌سپاندنی مانا و هه‌وێنی کۆماریخوازیی لە نێو بزووتنەوەدا، پێویستی بە ئیستڕاتیژی ئاشكرا و كارگه‌ره‌‌. مه‌رجی گەێشتن بەئامانجی دڵخواز و خوازراو ئه‌وه‌یه‌، كه‌ ئیستڕاتیژی ئاماژه‌پێكراۆ زۆربه‌ی چێن‌و توویژه‌كانی كۆمه‌ڵگا بگرێته‌وه‌. له‌به‌ر گرینگی ئه‌ۆ هۆكاره‌یه‌، كه‌ دروشمی ئیستڕاتیژیكی بزوتنەوەكه‌مان پێویسته‌ دەنگ ورەنگی پراكتیزه‌كردنی مافی ده‌سه‌ڵاتی سیاسی نه‌ته‌وه‌كه‌مان بێ. بزوتنەوەی کۆماریخوازان، هه‌وڵده‌دا كورده‌ ره‌خنه‌گر و ناڕازییه‌كان به‌رامبه‌ر به‌دۆخی ئه‌مڕۆ له‌ده‌وری سیاسه‌ته‌كانی خۆێ كۆكاته‌وه‌. بزوتنەوەكه‌مان دەتوانێ بۆ سه‌رجه‌م روانگه‌فیكری و باوه‌ڕه‌ سیاسییه‌كانی نێوكۆمه‌ڵگا‌ی موزاییکی کوردستان ببێته‌ چوارچێوه‌یه‌كی گونجاۆ، و پێگه‌یه‌كی جێگای باوه‌ڕ و بگرە مەکۆی خۆ حەوانەوەیەکی پر لەمەدارا بۆ تێگەێشتن و پێکگەیشتنی ئاشتیخوازانە بێت.}

رابەر تەڵعەت

^{ئەزموون، لەسەر ئاستی تاك و گشتیش، هۆكارێكی گرنگە بۆ هەڵسەنگاندن و پێناسەكردنەوەی چەمكی متمانە لە ژیانی رۆژانەی خەڵكیدا. متمانە وەك چاوەڕوانییەكان‌ بۆ رەفتاری بەرامبەر بەتایبەت لە داهاتوودا،‌ لە ئەنجامی ژیانی رۆژانەدا، لە پرسێكی تاكەكەسییەوە دەگوازرێتەوە بۆ‌ ئەزموونێكی گشتی. فێڵ، درۆكردن، بەڵێنی ناڕاست، بەلاڕێدابردنی راستی و ناڕوونی لە مامەڵەكردن و رەفتاردا، ئەگەر زۆر دووبارە بوونەوە، دەبنە ئەزموون، ئەو ئەزموونانە لەسەر ئاستی تاكەكەسیدا پەیوەندیی نێوان مرۆڤەكان دەشێوێنێ و متمانە لەناو دەبات. لەسەر ئاستی فەرمانڕەوایی و بەڕێوەبردنیش، متمانەی نێوان خەڵك و دامودەزگاكان لەناو دەبات. سەبارەت بە سیاسەت و سیاسییەكانیش، ئەوە هەرچی بڵێن و بیكەن، لە چاو و گوێی خەڵكیدا ‌وەكوو درۆیەك دەبیسترێ و دەبینرێ.}

^{باسكردنی پرسی متمانە‌ دەتوانێت دیدگایەكی جیاوازتر لەوەی كە تا ئێستا هەیە، بۆ خوێندنەوەی قەیرانەكانی هەرێمی كوردستان پێشكەش بە ئێمە بكات. چونكە ئەوەی تا ئێستا گفتوگۆی لەبارەوە دەكرێت، بریتییە لە رووە ماددی و ئیداری و داراییەكەی قەیران، بەڵام ئەوەی من دەمەوێت باسی بكەم، بریتییە لە رووە كۆمەڵایەتی و سیمبولیكەكەی قەیران. ئەوەش دەمانباتە سەر باسكردن لە چەمكێكی گرنگ، كە لە روانگەی زۆربەی توێژەرانی زانستە كۆمەڵایەتییەكانەوە، كلیلی خوێندنەوە و چارەسەرییە بۆ گرفتەكانی كۆمەڵگای مۆدێرن، هەروەها فاكتەرێكی بەهێزە بۆ خۆشبەختیی زیاتری تاكەكان و بەرەوپێشبردنی چالاكیی ئابووری و رەوشی دیموكراسی لەناو كۆمەڵگادا، ئەویش بریتییە لە سەرمایەی كۆمەڵایەتی.}

به‌فراو نووری

^{له‌ناو بیرمه‌ندانی سه‌ده‌ی بیسته‌مدا، هانا ئارێنت یه‌ك له‌و بیرمه‌ندانه‌یه‌ كه‌ زۆرترین بایه‌خ و گرنگی به‌ چه‌مكه‌ كلاسیكییه‌كانی فه‌لسه‌فه‌ی سیاسی داوه‌. ئه‌م فه‌یله‌سوفه‌ له‌ یه‌كێك له‌ كتێبه‌كانیدا ئاماژه‌ به‌ په‌یوه‌ندیی خۆی و سیاست ده‌كات و ده‌ڵێت: «من له‌گه‌ڵ كۆڕی فه‌یله‌سوفاندا نیم، ئیشی من بیركردنه‌وه‌ و ئه‌ندێشه‌ی سیاسییه‌«. ئارێنت چونكه‌ له‌ سه‌رده‌می دوو ڕووداوی مێژوویی ترسناكی نازیسم و ستالینیزمدا ژیاوه‌، ئه‌مه‌ش بووه‌ته‌ هۆی دووركه‌وتنه‌وه‌ی له‌ دونیای فه‌لسه‌فه‌ و نزیكبوونه‌وه‌ی له‌ دونیای سیاسه‌ت. له‌ زۆربه‌ی به‌رهه‌مه‌كانیدا، فه‌لسه‌فه‌ یه‌كێك له‌ هۆكاره‌ سه‌ره‌كییه‌كانی شكستی مۆدێرنه‌ و كه‌وتنه‌ ناو داوی ئایدۆلۆژیای تۆتالیتاریزمانه‌ی سه‌ده‌ی بیسته‌مه‌. به‌ڵام سه‌یر له‌وه‌دایه‌ كه‌ هاوكات ته‌نیا ڕێگای خه‌بات و ده‌رچوون له‌به‌رامبه‌ر ئه‌م مه‌ترسییه‌شدا له‌ ئه‌ندێشه‌ی فه‌لسه‌فیدا ده‌بینێت. ئارێنت له‌ژێر كاریگه‌ریی هایدیگه‌ردا كه‌ مامۆستاشی بووه‌، یه‌كێك له‌ ڕه‌خنه‌كانی، ڕه‌خنه‌یه‌ له‌ ئه‌قڵی ئه‌نسترۆمه‌نتاڵ، كه‌ هه‌موو شتێك به‌ چاوێكی ئامێرانه‌وه‌ ته‌ماشا ده‌كات. لای ئارێنت مۆدێرنه‌ واته‌ دابڕان له‌ ترادیسیۆن و ڕابردوو، ئه‌م دابڕانه‌ش له‌لای ئارێنت په‌یوه‌ندیی ئێمه‌ی به‌ ڕابردووه‌وه‌ گۆڕیوه‌، بۆیه‌ ئه‌و به‌هوشیاریی ته‌واوه‌وه‌ له‌باره‌ی ئه‌و دابڕانه‌ به‌دوای ڕزگاریدا ده‌گه‌ڕێت، له‌ڕێگای دروستكردنی په‌یوه‌ندیی مرۆڤی مۆدێرنه‌وه‌‌ له‌گه‌ڵ ڕابردووی خۆیدا، به‌ واتایه‌كی تر ئارێنت له‌رێگه‌ی به‌یادهێنانه‌وه‌ی ڕابردووه‌وه‌ هه‌وڵ ده‌دات پردێك له‌نێوان ئێستا و ڕابردوودا دروست بكات، بۆ ئه‌م مه‌به‌سته‌ش كه‌ڵك له‌ ستراتیژی هێرمێنۆتیكی وه‌رده‌گرێت، كه‌ له‌ژێر كاریگه‌ریی هایدیگه‌ر و والته‌ر بنیامیندایه‌.}

دیپلۆماتكار و باڵیۆزی پێشووی ئەمریكی، رۆبێرت فۆرد

^{كاتێك باراك ئۆباما، سەرۆكی ولایەتە یەكگرتووەكان، لە كانوونی دووەمی 2017دا كۆشكی سپی جێدەهێڵێت، ناوچەكانی ژێر دەسەڵاتی داعش هێندەی دی بچووك بوونەتەوە، چەكدارانی ئەم گرووپە تەنیا چەند ناوچەیەكی دابڕاویان لەژێر دەستدا دەمێنێ، رەنگە ئەو ناوچانەش لە دەوروبەری مووسڵ بن. ئیدارەی ئۆباما هەر هیچ نەبێت دەكرێت دڵیان بەوە خۆش بێت كە لەسایەی هەنگاوەكانی ئەواندا سەرچاوەكانی چەكدارانی دەوڵەتی ئیسلامی (داعش) وشك بوون و بە یارمەتیی ئەمریكاش هێزە سەربازییەكان توانییان زۆر ناوچە لە داعش وەربگرنەوە.}

^{بەڵام دیسانیش ناكرێت عێراق بە سەركەوتنێك بۆ ئیدارەی ئەمریكی لەقەڵەم بدەین، هەر هیچ نەبێت وەها دەرنەچوو كە ئۆباما لە كاتی وەرگرتنی پۆستی سەرۆكایەتی لە 2009 ئاواتی بۆ خواست. هێزە ئەمنییەكانی عێراق رووبەڕووی هێرشی سەختی داعش دەبنەوە، ئەمەش تەحەدایەكی ئەمنی زۆر گەورەترە لەو تەحەدایانەی لەنێوان 2009 بۆ 2010 رووبەڕووی هێزە ئەمنییەكانی عێراق دەبووەوە. ئیدارەی نوێی ئەمریكا بۆ هێشتنەوەی عێراق بە یەكگرتوویی كارێكی سەختی لەپێشە، لە كاتێكدا كورد هەوڵی سەربەخۆیی دەدات و حكومەتی نیشتمانیی عێراقیش بەهۆی سەختیی رەوشی ئابووری و تەحەداكانی بەردەم حكومەتە لۆكاڵییەكان ناتوانێت یەكێتیی خۆی بپارێزێ. ئەگەر ئیدارەی نوێی ئەمریكا هەوڵی بەدیهێنانی ئاشتەوایی نیشتمانیی لە عێراق نەدات،}