^{مختار زارعی}

^{من پێم وایە بە بێ هیچ ترس و شەرمێک ئەبێ ئەو باسە جەماوەری بێتەوە و ئەوە ئەرکی نووسەران و ڕوناکبیران و چالاکانی کۆمەڵایەتیە. جارێ وەک خوێنەوارێکی حقوق خەیاڵتان ڕاحەت کەم باس کردن لە خودموختاری بە هیچ جۆرێک تاوان( جرم) نیە و هیچ دادگایەک ناتوانێ بە هۆی باس کردن لە مودلێکی سیاسی بۆ کوردستان کەس سزا بدات. ئەساسەن لە یاسادا، تاوان پێناسە کراوە.}

^{ئەویش بریتیە لەو کارانەی وا لە یاسادا تاوانی بۆ دیاری کراوە کە دیارە لە یاساد قەد نەهاتوە کە باس کردن لە مودلێکی سیاسی جگە لە پارێزگا بوونی ئێران تاوانە؟}

^{ئێستا مودولی دابەش کردنی جوغرافی-ئیداری لە ئێران پارێزگایە و ئەوە لە هیچ یاسایەکدا نەهاتوە کە هێڵی سوورە و کەس بۆی نیە بیگۆڕێت یا کەس بۆی نیە باسی گۆڕینی بکات و مودێلێکیتر بخرێتە بەر باس. لەوە گەڕین کە باسی خودموختاری بە هیچ جۆرێک تاوان نیە. با بینەوە سەر ئەوە کە بزانین خودموختاری چۆناوچۆنە و چۆن دەتوانێ مودلێکی باشتر لە ئێستا بێت؟}

^{هەمووتان دەزانن کە خودموختاری چۆناوچۆنە و ئەگەریش کەس نەزانێت ئەوە با سێرچێکی سادە بکات و تواو بەڵام با باسی ئەوە بکەین کە بۆ بێت بە خواستی سەرەکی و گشتگیر. من پێم وایە جەخت لە سەر مافی چارەنووس، هەم مافێکی ڕەوایە و هەم سیاسەتێکی دروستە.}

ئاكۆ محەممەد

^{تەنیا بەرژەوەندی گەلی كوردستان لە دروستبوونی دەوڵەتی كوردستاندا نییە، بەڵكو دروستبوونی دەوڵەتی كوردستان لەبەرژەوەندی سەقامگیری ناوچەكەدایە . یەكێك لەوانەی زۆر سوودمەند دەبێت لە دروستبوونی دەوڵەتی كوردستان لە بەشە كوردستانیییەكەی عێراقدا ، توركیایە . دەوڵەتی كوردستان توركیا لە مەترسییەكی ستراتیژیی گەورە دووردەخاتەوە و، دەوڵەتێك كە دەتوانێت زۆر هاوبەرژەوەندبێت لەگەڵیدا، دروستدەبێت .}

^{دەوڵەتی كوردستان ئێستا جگە لە بەرژەوەندییەكانی گەلی كوردستان ، كۆمەڵێك بەرژەوەندی دیكە لەخۆیدا كۆدەكاتەوە . لەپێش هەموویانەوە دەركەوت ، كوردستان تاكە شوێنی جوگرافیبوو كە دەتوانرا بەئاسانی هاوپەیمانی دژە تیرۆر لەسەر زەویەكەی دابمەزرێت ، لە هەموو سووریا و عێراقدا شوێنێك نەبوو گونجاوبێت بۆ دروستبوونی ئەو هاوپەیمانەیە ،جگە لە كوردستان. ئەگەر كوردستان نەبووایە ئەو هاوپەیمانییە لە ئاسمانەوە نەدەكەوتە سەر زەوی . ئەو مەترسییەی تیرۆر ، بە دروستبوونی داعش دەستیپێنەكردووەو بە تێكشكاندنی داعشیش كۆتایی نایێت . لەوماوەیەشدا دەركەوت كە هەردوو حكومەتی عێراق و سووریا بەو پێكهاتەی ئێستایانەوە ، یارمەتیدەرنەبوون بۆ دروستبوونی ئەو هاوپەیمانییە نێودەوڵەتییە رۆژئاواییە لەسەر زەویەكەیان.}

ئاسۆ عه‌بدوللـه‌تیف

^{هیچ به‌قه‌د چه‌مكی ئازادی گرنگ نیه‌ بۆ مرۆڤ، ته‌نانه‌ت نان به‌بێ ئازادی جۆرێكه‌ له‌ ژه‌هر، سیستم و قه‌واره‌ش به‌بێ روانگه‌ی قوڵی دیموكراسی كاڵایه‌كی سیاسی به‌سه‌رچوه‌، بۆیه‌ دیموكراسی و ده‌ستاوده‌ستی ده‌سه‌ڵات ماكی حوكمڕانیه‌كی ته‌ندروسته‌ كه‌ ده‌توانرێت وه‌ك فۆرمێكی مه‌ده‌نی و فه‌زیله‌تێكی مرۆیی باڵا نوما بكرێت، لێره‌شه‌وه‌ ئازادی و خۆشگوزه‌رانی تاك ده‌سته‌به‌رده‌كات، هه‌موو ئه‌مانه‌ چوارچێوه‌ گشتیه‌كه‌ی له‌ ده‌وڵه‌تدا چێ ده‌بێت، لێره‌دا ئیشی ئه‌م وتاره‌ نیه‌ قسه‌ له‌سه‌ر ئه‌و ده‌وڵه‌ته‌ بكات كه‌ ئایا ده‌وڵه‌تێكی سته‌مكارو دیسپۆتیزمه‌ یان ده‌وڵه‌تێكی خۆشگوزه‌ران، چونكه‌ ئه‌گه‌ر ته‌نها ئه‌ڵمان وه‌ك نمونه‌یه‌كی ده‌وڵه‌ت وه‌ربگرین، هه‌ر سه‌رده‌می نازیزم بۆ خۆی جه‌للادخانه‌و كوانوی شه‌ڕو قه‌راسینه‌و مه‌قسه‌ڵه‌ی سه‌رپه‌راندن و هه‌ره‌شه‌ بوو له‌سه‌ر جیهان و سه‌رده‌مێكیش ئارام و خۆشگوزه‌ران و دیموكرات و پڕ به‌رهه‌م، لێ چونكه‌ چوارچێوه‌ گشتیه‌كه‌ی ده‌وڵه‌ت، وجودی هه‌یه‌ ده‌كرێت گه‌مه‌ به‌ سه‌رده‌مه‌كانه‌وه‌ بكرێت، بۆیه‌ هه‌رگیز ئه‌وه‌ راست نیه‌ هه‌ر له‌ ئێستاوه‌ پێناسه‌ی ده‌وڵه‌تی ئاینده‌ی كوردستان بكرێت وه‌ك تاریكترین و برسیترین ده‌وڵه‌ت كه‌ هێشتا سه‌ره‌تاكانی ده‌رنه‌كه‌وتوون.}

^{سەردار عەزیز}

^{لە سەرەتای داڕشتنی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە لایەن ئەوروپیەکانەوە، هەرگیز چاوەڕوانی ئەوە نەدەکرا کە کورد ببنە پرسی سەدەی بیست و سەدەی بیست یەک. کورد لە بەر پێکهاتەی خێڵەکی، نەبوونی ئاگایی باڵا، نەبوونی ئامادەیی لە ئاستی نێودەوڵەتی، نەبوونی هێز و دیموگرافیا، قورساییان لە سەر داڕێژەرانی سیاسەتی ئەو سەردەمە دانەنا. کورد وەک کۆمەڵێک خێڵ دەبینران. ئەم خەسڵەتانە کۆمەڵێک دیدی لای رۆژئاواییەکان دروستکرد:}

^{یەکەم، بایەخ پێنەدان. لە کۆنگرەی پاریسی ساڵی ١٩١٩ کە شەش مانگی خایاند، لوئید جۆرج کە سەرۆک وەزیرانی بەریتانی بوو، لە دانیشتنەکاندا ویستی باسی کورد بکات بەڵام لە بیری چوو، پاشان کە بیریان هێنایەوە بە هەڵە باسیکرد. ئەمە دەرخەری گرنگی نەبوونی کورد لەو ساتەدا. مارک سایکس کە لە گەڵ مێژوونوسی بەناوبانگ توینبی ڕاوێژکاربوو لەوێ، ناسراوە بەوەی کە کوردی وەک کۆمەڵێک خێڵ بینوە و ناو نەخشەی خێڵەکان و کێشە و قەیرانەکانی هەموو بە ووردی لە نوسینەکانیدا باسکردوە.}

^{دووەم، لای ئەمریکاییەکان کورد کە باسکراوە، خەڵکە ڕەسەنەکانی ئەمریکاییان (هیندیە سورەکان) هێنانەوەتە یادی ئەوان. بەو مانایە لە میانەی هاتنی دەوڵەت دەبێت لەناوببرێن ئەگەر ببنە رێگر. دیارە ئەم دۆخە پاشان لە چەند پارچەیەکی کوردستان دژ بە کورد جێبەجێ دەکرێت، سرینەوە لە ئاستی سیاسی،}

^{ئاریتما موحه‌ممه‌دی}

^{خه‌باتی نه‌ته‌وه‌ی كورد سه‌دان ساڵه‌ به‌ چه‌شن و شێوه‌ی جیاواز بۆ پێك هێنانی ده‌وڵه‌تی كوردستان له‌ گۆڕێدایه‌، ئه‌م گه‌له‌ له‌ لایه‌ن ده‌وڵه‌تانی ناوچه‌كه‌ و ته‌نانه‌ت به‌ به‌رده‌وام له‌ ڕه‌وتی مێژوودا له‌لایه‌ن زلهێزه‌كانی جیهانیشه‌وه‌ چه‌وسێنراوه‌ته‌وه‌ و سته‌می لێكراوه‌ و پشتگوێ خراوه‌.} كورد له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دا كه‌ جوگرافیاكه‌ی شاخاوییه‌، به‌ڵام هه‌میشه‌ شۆڕشه‌كانی تووشی ڕۆخان بوونه‌ته‌وه‌ و بزووتنه‌وه‌كانی سه‌ركووت كراون‌، هندێكجار له‌لایه‌ن زلهێزه‌كانی جیهانییه‌وه‌ هه‌وڵی سه‌ركووتكردنی شۆڕشه‌كه‌ی دراوه‌ و هندێكجاریش له‌لایه‌ن ده‌وڵه‌تانی داگیركه‌ری كوردستانه‌وه‌ ئه‌م نه‌ته‌وه‌ خاوه‌ن مێژوو و خاوه‌ن شارستانییه‌ته‌ كۆمه‌ڵكووژ كراوه‌ و ڕێ له‌ پێشكه‌وتنه‌كانی گیردراوه‌.

^{كاتێك كه‌ شێخ مه‌حموودی نه‌مر دامه‌زرانی ده‌وڵه‌تی كوردستانی له‌ به‌شێك له‌ باشووری كوردستان ڕاگه‌یاند، بریتانییه‌كان به‌كردار دژی وه‌ستانه‌وه‌ و ده‌وڵه‌ته‌كه‌یان ڕۆخاند و فڕۆكی شه‌ڕكه‌ریشیان بۆ هه‌ڵستاند، واتا له‌و كاته‌شدا كه‌ داگیركه‌رانی كوردستان لاواز بوونه‌ و ده‌رفه‌تی ده‌وڵه‌تی كوردیی له‌ ئارادا بووه‌، كه‌چی ئه‌مجاره‌یان وڵاتێكی زلهێزی جیهان دژایه‌تی ده‌كات و ئیزن به‌ دامه‌زرانی ده‌وڵه‌تی كوردیی نادات.}

^{نه‌زهه‌ت حالی}

^{ڕاگه‌یاندن و دامه‌زراندنی كۆماری فیدڕاڵی كوردستان گەورەترین و گرنگترین گۆڕانكاری ده‌بێت له‌ مێژوویی گه‌لی كوردستان و خەباتی ئازادیخوازی گەلی کورددا،سروشتی گۆڕانكارییه‌ خوازراوه‌كانیش به‌ جۆرێكه ‌ئەگه‌ر ته‌نانه‌ت زۆر كه‌س له‌ بارودۆخی هه‌نوكه‌یش ڕازی نه‌بن ،گه‌ر له‌ یه‌ككاتدا زۆر به‌ باشی له‌ زیان و مه‌ترسییه‌كانی ئه‌نجام نه‌دانی گۆڕانكاری و سووده‌كانی ئه‌نجامدانی ئاگادار نه‌كرێن ئەوا وه‌كو پێویست پاڵپشتی له‌ گۆڕانكاریه‌كه‌ ناكه‌ن.} ئەگه‌ر به‌ پێچه‌وانه‌ش كه‌سان و لایه‌نێكیش زۆر به‌ شاره‌زایی دژی ئه‌و گۆڕانكارییه‌ هەڵوێست وەرگرن و پڕوپاگه‌نده‌ی دژی بۆ بكه‌ن ئه‌نجامدانی ئەو گۆڕانكارییە زۆر ئاسان نابێت.

^{ئه‌وه‌ی له‌ پرۆسه‌ی ڕیفراندۆم و سه‌ربه‌خۆیی كوردستان ده‌بیندرێت ڕێك له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی له‌سه‌ره‌وه‌ باسمان كرد ده‌گونجێت، به‌ داخه‌وه‌ وه‌كو پێویست لایه‌نه‌ سیاسییه‌كان و ڕۆشه‌نبیران نه‌یان توانیووه‌ زیان و سووده‌كانی ئه‌و گۆڕانكارییه‌ مه‌زنه‌ بۆ هاوولاتیانی هەرێم شی بكه‌نه‌وه‌ ، هه‌ر بۆیه‌ش له‌ ئێستادا، سه‌رۆك بارزانی وه‌ك داكۆكیكاری سه‌ره‌كی پرۆسه‌ی ریفراندۆم و سه‌ربه‌خۆیی ئه‌ركێكی زۆر قورسی كه‌وتووه‌ته‌ سه‌رشان ، بارزانی ساڵانێكه‌ زۆر به‌ جوانی تاكو پێیكرابێت ئه‌و بابه‌ته‌ی وروژاندووه‌ و ئێستاش به‌ هه‌موو توانای خۆی بۆ گه‌یشتنی گه‌له‌كه‌ی به‌و ئامانجه‌ ڕه‌وایه‌ لەهەوڵدایە و كاری بۆ ده‌كات.}

^{بێستون هەورامی} 

^{38ساڵ بەر لەئەمڕۆ هەڵەی وڵاتانی ئەمەریکاو ئەوروپا بۆ بەرەنگاربونەوەو دانانی سنورێک لەبەردەم هەژمونی سۆڤیەتدا ئیسلامی سیاسیان بەهەردوو مەزهەبی سونە و شیعەوە لەئەفغانستان و ئێران هەڵبژاردو لەماوەی ئەم زیاتر لەم 30ساڵەدا هەردوو وڵات زۆرترین دژبەری خۆیان بۆ وڵاتانی ناوبراو ئەنجامداوە . لەسەرەتای شۆڕشی ئیسلامیدا گەلی کورد سەرەتا ئومێدێکی هەبوو لەچوارچێوەی حکومەتی نوێی ئێراندا بەمافە سیاسی و کلتوریەکانی خۆی بگات ، بەڵام بەجێگیربونی شۆڕشی ئیسلامی لەو وڵاتەدا تەواوی ئەو هێزانەی هاوکارو هاوڕای شۆڕش بون لە(28/گەلاوێژ )ڕێکەوتی 1980/8/18 بەفەر مانی جیهادی ئیمام( خومەینی )کەوتنەبەر پەلاماری سوپای پاسداران و هێزە ئەمنیەکانەوە !؟ .}لەوهێرش و پەلامارانەی هێزەکانی ڕژێمی ئیسلامی بەتایبەت بۆسەر شاروشارۆچکەکانی کوردستان زۆرترین و دڕندانەترین تاوانیان لەدژی هاوڵاتیانی سڤیلی کورد ئەنجامداو لەوچوار چێوەیەدا هێزە کوردیەکان لەپێناو ڕێگیریکردن لەو هێرشە ناڕەواییانە بەرگریکردنێکی قارەمانانەیان ڕاگەیاندو بەم هۆیەوە سەدان پێشمەرگە شەهیدو برینداربون !؟ .

^{ئەمڕۆ کە38ساڵ بەسەر شۆڕشی ئیسلامیدا تێدەپەڕێ دۆخی تەواوی پێکهاتەکانی ئێران بەتایبەت لەڕوی سیاسی و}

بێریڤان مه‌حموود

^{مێژووی میله‌تێك به‌ درێژایی ته‌مه‌نی ململانێ و شه‌ڕی به‌ده‌ستهێنانی سه‌ربه‌خۆیییه‌، له‌و پێناوه‌دا شه‌هید و شۆڕشه‌كانی، هه‌وڵه‌ نه‌پساوه‌ و به‌رده‌وامه‌كانی له‌ ژێر كاریگه‌رترین جۆره‌كانی سته‌مدا، دروستكردنی ئامانج له‌ ژێر زه‌وینی ئه‌شكه‌وته‌كاندا، خۆڕاگری به‌رامبه‌ر په‌یماننامه‌ و پیلانی وڵاتان بۆ له‌ناوبردنی، ئه‌مانه‌ گه‌واهی ده‌ده‌ن كورد ده‌بێت بگات به‌ كۆتای رێگه‌كه‌ی. به‌ڵام بۆ نه‌گه‌یشتووه‌ به‌ ده‌وڵه‌تی سه‌ربه‌خۆی خۆی، ئایا هۆكاره‌كه‌ی ناكۆكی ناوخۆیی بوو یان زلهێزه‌كان رێگه‌یان نه‌دا ده‌وڵه‌تی كوردستان دروست ببێ؟ یاخۆ هۆی جیۆگرافی و جیۆپۆڵه‌تیك و به‌رژه‌وه‌ندیی وڵاتان وای كردووه‌ كورد ده‌وڵه‌تی نه‌بێت؟ به‌ڵام هه‌ركام له‌مانه‌ به‌ رێژه‌یه‌ك به‌شداره‌ له‌ سه‌ركوتكردنی ئامانجه‌كانی كوردستان، بۆیه‌ ئه‌م ده‌رفه‌ته‌ی هاتووه‌ گرنگه‌ هه‌موو تاكێكی كوردستان به‌ جیاوازییه‌كانیانه‌وه‌ توند باوه‌شی پیادا بكه‌ن تا له‌ ده‌ست ده‌رنه‌چێ.}

^{لایه‌نه‌ مێژوویییه‌كه‌ی كورد جێ دێڵین بۆ توێژه‌ران تا وانه‌كانی بگوازنه‌وه‌ بۆ نه‌وه‌كانی داهاتوو و بۆیان روون بكه‌نه‌وه‌ كورد بۆ نه‌گه‌یشت به‌ ده‌وڵه‌ت، به‌ڵام قسه‌ له‌سه‌ر ئێسته‌ ده‌كه‌ین كه‌ ده‌وڵه‌ت له‌ به‌رده‌م ده‌رگه‌مانه‌ و ته‌نیا ئیراده‌ی خۆمانی ده‌وێ. ئه‌ی بۆچی دژایه‌تی بكه‌ین؟ سه‌یره‌ خواستی میله‌تێكی مێژوو پڕ سته‌م و چه‌وسانه‌وه‌ ئه‌وه‌نده‌ وڕكگر بێت پاساوی ئه‌وه‌ بێنێته‌وه‌ كه‌ له‌به‌رئه‌وه‌ی لایه‌نێكی سیاسی ده‌ستپێشخه‌ری ده‌وڵه‌تی كردووه‌، ده‌بێت ئیتر دژایه‌تی بكه‌ین.}

سلێمان تاشان 

<sup>لە رۆژێكی وەك ئەمڕۆدا لە 19ی ئابی ساڵی 1979، خومەینی كە تازە لە ئێران دەیویست جومگەكانی دەسەڵات لە قازانجی خۆیدا بەهێز بكات، كوردی بە لەمپەرێكی گەورە لە بەرامبەر خۆیدا دەبینی، بۆیە فتوای جیهادی لە دژی كورد دەركرد و رشتنی خوێنی كوردی حەڵاڵ كرد. سەركەوتنی شۆڕشی گەلانی ئێران لە سەرەتای ساڵی 1979 هەتاویدا، هەل و دەرفەتێكی باشی بۆ نەتەوەی كورد لە رۆژهەڵاتی كوردستان رەخساند، تا بە شێوەیەكی رێكخراو لە پێناو ئازادی و دەستەبەركردنی مافەكانیدا بە ئاشكرا خەبات و تێكۆشان درێژە پێ بدات.

خەڵكی كوردستان دڵخۆش بوون بەوەی مافەكانیان بەدەست دێننەوە و دوای رووخانی رژێمی پاشایەتی كورد چیتر ستەمی لێ ناكرێت. ئەو دۆخەی لە رۆژهەڵاتی كوردستان رەخسابوو و ئەو ئازادییانەی لە كوردستانەكەی هەبوو، جیاواز بوو لە هەموو ناوچەكانی تری ئێران و حزبە سیاسییەكان بە ئازادی دەیانتوانی بۆچوونی خۆیان دەرببڕن و چالاكییان هەبێت. لە رۆژی 19ی ئاب "٢٨ی گەلاوێژ"ی ساڵی 1979 خومەینی بەناوی رێبەری شۆڕشی ئیسلامی، فەرمانی جیهادی دژی گەلی كورد دەركرد. خەلخالی كە دواتر بە دڕندەترین كەسی رژێم ناسرا، بە نوێنەری خومەینی و فەرماندەیی كردنی جەنگ دژی كورد بۆ یەكەم جار لە رۆژی 19ی ئاب دەگاتە پاوە</sup>

ئازاد مستوفی

^{کریس کوچرا دەربارەی کۆماری کوردستان لە کتێبێکی لەمبارەوە، بەمجۆرە باسەکەی دەست پێدەکات "کەس باوەڕی نەدەکرد مهاباد ببێتە ئەو کۆمارەی کە زلهێزەکانی نیگەران کرد".بۆیە منیش لەم بابەتەمدا دەمەوێت سەبارەت بە هەوڵە} دیپلۆماسییەکانی سەرکۆمار پێشەوا قازی محەمەد کە ئاکامەکەی دامەزراندنی کۆماری کوردستانی بوو، بدوێم.

^{نەتەوەی کورد بەهۆی ئازادیخوازیی و مرۆڤدۆستییەکەیەوە لە درێژایی مێژوودا لە جوغرافیایەک هەڵکەوتووە کە کوردستان وەکو خاڵێکی سپی بووە لە لاپەڕەیەکی ڕەشدا کە دراوسێکانی و هەروەها زلهێزەکانیش هەوڵی سڕینەوەی نەتەوە و خاکەکەیان داوە و لە هیچ کردارێکی نامرۆڤانەی توندوتیژیی خۆیان نەبواردووە. بۆیە کە دەڕوانیتە هێماکانی ئەم نەتەوەیە پتر کەسانی قارەمانی گۆڕەپانی بەرخۆدانیی سەربازیی دژی داگیرکەرن و لە شیعر و هەڵبەست و ڕۆمان و میدیاشدا پتر بایەخ بەو بوارە دراوە و کەمتر ئاوڕێک لەوانە دراوەتەوە کە هەوڵیان بۆ چارەسەریی ململانێکان،ئاشتیخوازانە و دیپلۆماسییانە بووە. ڕەنگە بێمتمانەیی بەدوژمنی داگیرکەر وای کردبێت کە ڕێگەی دیپلۆماسییەت و دانوستان زۆر بایەخی پێ نەدرێدیارە هەندێ جاریش کوردی فیداکاری گۆڕەپانی جەنگ، ئاسانیش لەسەر مێزی دانوستان بەرامبەر دوژمنەکەی نەرمی نواندووە و ئیمتیازی پێ داوە بەڵام پێشەوا قازی محەمەد سەرکۆماری کوردستان هەرچەند مەلایەکی ئایینی و قازییەکی شارەکەی بووە لەو سەردەمەدا، چەند زمانی بیانی زانیوە و}