ئاسۆ عه‌بدوللـه‌تیف

^{بۆ ئەوەی دۆخی گەندەڵی و پاشاگەردانی سیاسی و تێکچڕژانی گوتارو دیسکۆرسی سیاسی و ئایدۆلۆژی بگۆرین بە دۆخێکی باشتر، دەکرێت تەنھا بیر لە بژاردەیەکی باشتر بکەینەوە کە یاساو دیسپلینێکی گەورەترو باشتر کۆنترۆڵی بکات کە ئەویش دەوڵەتە، مۆڕاڵ و فەزیلەتی مرۆڤ و ئاسایشی تاک یەکێکە لە بەھا باڵاکانی ھەر کۆمەڵگایەک کە ھەنگاو دەنێت بۆ سەربەخۆیی سیاسی و بنیادنانی دەوڵەت، بیرمەندی ئیتاڵی "میکیاڤیلی" زۆر تەرکیز دەخاتە سەر ئەو فەزیلەت و شکۆو شوناسە بۆ مرۆڤ لە چوارچێوەی یاساکاندا، شکۆو شوناسی مرۆڤیش بەبێ چوارچێوە دەستوریەکانی دەوڵەت و دەسەڵات و پاوەری گەورە، کردەیەکی پوچە، "تۆماس ھۆبزی" بیرمەندی گەورەی رۆشنگەر، لای وایە مرۆڤ دەبێت خاوەنی سەنتەر بێت کە یاسا پارێزگاری لێ دەکات، یاساش، ئەکشنێکە پێویستە بگیرێتە بەر وەک کردەیەکی کۆمەڵایەتی و سیاسی و کولتوری، دەسەڵات و شوناس و سەروەری پاشاو حوکمران لەسەروی ھەموو شتێکەوەیە، ئەمەش بە چوارچێوەی یاساو دەوڵەت رێک دەخرێت، بۆیە شوناس دەکرێت وەک ئیرادەیەک بەرانبەر بوەستێک بە دەسەڵات و حوکمرانی شایستەو تاکی کوردیش گرنگە خاوەنی ئەو ئیرادەو شوناسە بێت.}

^{سەردەمێک کورد نە میدیای ھەبوو نە دەزگای کولتوری و نە رۆژنامەو نە ئابوری و نەوت و دامەزراوەی مۆدێرن، ئەوەی ھەیبوو شاخ و چەک و مەتارەو رۆحی پێشمەرگە بوو، بۆیە}

^{بەرهەم کادار
پێشەکی سەد رەحمەت لە هانتکتۆن کە دەڵیت هەریەکە لە ئیمپراتۆریەتی (ڕۆماوە ...پارس)هتد وەک خۆیان بەیەک پارچەی نەماونەتەوە بۆیە ڕۆژێک کۆمارێک دروستدەبێت ڕەنگەناوی کۆماری باکوربێت لەنیوان مەکسیک وئەمریکا دا.ئەوەی ئیستا لە تورکیا هەیە زۆر شلۆقە و کۆمەڵێک ڕای جیاوازی لەسەرە..ڕای یەکەم: کە لە سەرەتاوە پێی وابوو تورکیا خەونی ئیمپراتۆری عوسمانی هەیە و هەوڵی فراوان بوونی خۆی دەدات و دەیەویت ویلایەتی موسڵ وەربگرێتەوە ئەم جۆرە ڕەئییە زیاتر لەو میدیا و لایەنانەوەبوون کە لە پەکەکەوە نزیکن، بەڵام بەلای منەوە ئەم جۆرە ڕایە نەک هەر دورە لە حەقیقەتەوە بگرە تەنها قسەیەکی یان شیکارێکی میدیاییە، چونکە ئەگەر تورکیا خەونی دەوڵەتی عوسمانی هەیە دەیەوێت ویلایەی موسڵ وەربگرێتەوە کەواتە چۆن وەریدەگرێت کە لەلایەن ئەمریکاوە داگیرکراوە؟
ڕای دووەم: کەپێی وایە تورکیا بەهۆی ئەو پێگە جوگرافییەی کە تێیدایە خاڵی پەرینەوەی کۆچ بەرە بۆ ئەوروپا بەم پێگەیەش باج لە ئەوروپا وەردەگرێت بۆیە تورکیا هەرەشەی کۆچبەر دەکات ئەگەر یارمەتی دارایی نەدەنێ ئەم هەرەشەیەش لەبەرامبەر ئەونیەتی بەئەندام بوون لە یەکێتی ئەوەروپا ئەم جۆرە ڕایە ڕایەکی گونجاو حەقیەتی تیایە کەرای چاودێرێکی سیاسیە
ڕای سێیەم: پێیوایە کە ئەوەی لە تورکیا دەگوزەرێت کە ئەردۆگان سەرپەرشتی دەکات بریتییە لە پۆپۆلیزمی ئەردۆگان خۆدەرخستن وەک ئەکتەرێک بۆ پاراستنی دین، ئەم جۆرە هەنگاوانە لەپێناو ئەو ڕاپسیەیە کە بۆ دەستوری تورکیا دەکرێت لەپێناو سەرکەوتن و بردنەوەی ڕاپرسیەکەش ڕای چاودێرێکی ترە.ڕای چوارەم: کەرای خۆمە، گەر هەڵەنەبم تۆرکیا}

^{زریان رۆژهەڵاتی
هەرچی لە كۆتاییەكانی شەڕی داعش نزیك دەبینەوە، دیمەنی ئەو مەترسییانەی كە دەشێ رووبەڕووی كورد ببنەوە روونتر دەبن. لەو چوارچێوەیەدا ئەگەری فەلەستینیزەكردنی هەرێمی كوردستان وەك تەگەرەیەكی جددی بۆ كورد دێتە پێشچاو.نوری مالیكی سەرۆكوەزیرانی پێشووی عێراق كە بەمدواییە هەوڵەكانی چڕكردووەتەوە تا جارێكی دیكە جڵەوی دەسەڵات بگرێتەوە دەست، پێشتر لە چاوپێكەوتنێكدا باسی ئەوەی كردبوو كە لەوانەیە كوردستان ببێتە فەلەستینی دووەم! لەڕاستیدا دیدگاكەی مالیكی بەوجۆرە بوو كە خۆی گوتەنی: "ئیسرائیل و ئەمریكا بەسەر كوردستاندا زاڵ بوون و وەك چۆن فەلەستین لە بندەستی ئیسرائیلدایە، كوردستانیش ئاوای لێدێت". ناوەڕۆكی ئەم باسەش هەر باسی ئەو بابەتەیە، بەڵام بەپێچەوانەی ئەو دیدگایە!}

^{دەشێ‌ پرۆژەی "فەلەستینیزەكردنی كوردستان" نەك پرۆژەیەكی ئەمریكی- ئیسرائیلی بەڵكو پرۆژەیەكی ناوچەیی-عێراقی- شیعی بێت كە هەر لە ئێستاشەوە سەرەداوەكانی دەركەوتوون و لەوانەیە لە دوای جەنگی داعش زیاتریش دەربكەوێت.}

^{لەڕاستیدا پرۆژەی ئەمریكی بۆ كوردستان یەكخستنی ئیدارەی كوردی بووە كە لە 1998 لە رێككەوتنی واشنتن و دواتریش بە هاندانی لایەنە كوردییەكان لە 2005 زیاتر گەشەی كرد. ئیسرائیلیش لانیكەم بەشێوازێكی رەسمی پاڵپشتی لە پرۆژەی سەربەخۆیی كوردستان دەكات. لە بەرامبەر ئەوەدا پرۆژەی وڵاتانی ناوچەكە و عێراقی سەردەمی مالیكی و دوای ئەویش، لەڕێی هاندانی ناكۆكیی ناوخۆیی و گوشاری ئابووری و سیاسی و...تاد، هەوڵدان بۆ فەلەستینیزەكردنی كوردستان بووە.}

 ^{بەشار عەزیز}

^{ئاڵای كوردستان زۆر بە بەرنامەبۆداڕێژراوی لە كەركووك ھەڵكرا و كوردستانیبوونی ئەو پارێزگایە و دەورووبەری دووپاتكرایەوە، ئەوەی ئەنجومەنی پارێزگای كەركووك كردی، تەنھا بابەتێكی لۆكاڵی و پرسێكی یاسایی نەبوو بۆ پارێزگاكە، بەڵكو پەیامێكە ئاراستەی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و دەورووبەر و خودی شارەكە كراو لە رێی ئەو پەیامەشەوە، دەگەینە قۆناخێكی دیكەی ھەرە گرنگ كە سەربەخۆیی كوردستانە.ساڵانێكە كەركووك بووەتە گرێ كوێرەی خەونەكانی كورد و یەكلایی بوونەوەی چارەنووسی ھەرێمی كوردستان، ئەگەر كورد بیویستایە، دەمێك بوو بە بێ كەركووك رەنگە دەوڵەتی ھەبووایە، بەڵام دەستبەردارنەبوونی ئەو شارە كوردستانییە، بە ئێستای گەیاندووین، ھەرچەندە دەمێكە كورد لە كەركووك ئاڵای كوردستانی ھەڵكردووە و لەو چەند ساڵەشدا پێشمەرگە ئاڵاكەی لەسەر سنوورەكان ھەڵكرد، بەڵام بڕیارەكەی ئەنجومەنی پارێزگای كەركووك، بۆ بە فەرمی ھەڵكردنی ئاڵای كوردستان لەسەرجەم فەرمانگەكان ھەنگاوێكی گرنگە و سەرەتای كردنەوەی ئەو گرێ كوێرەیەیە، كە لە ھەنگاوە كردەییەكانی گەڕانەوەی بۆ سەر ھەرێمی كوردستان خۆی دەبینێتەوە و سەرەنجامیش بە دەوڵەتێكی سەربەخۆمان دەگەیەنێت.ئەوەی لە كەركووك روویدا، لە پشتییەوە زۆر شت ھەیە، لە ھەمووی گرنگتر، پەیامێكە لە رێگەیەوە دەتواندرێت بگەین بە سەربەخۆیی، جارێ كاردانەوەكانی ھەڵكردنی ئاڵای كوردستان تەنھا خۆیان لە ئیدانەكردن و ناڕەزایی دەبیننەوە، ھەڕەشەی ئەم و ئەو كارێكی ئەوتۆ ناكەنە سەرپرسەكە، لەمەودوا تاكە ئاڵایەك كە بھێندرێتەوە خوارەوە، ئاڵای عێراق دەبێت، نەك ئاڵای كوردستان. ھەر لە سەرەتاوە ھەندێك دەنگی}

 ^{عارف قوربانی
قسەیەكی باو هەیە دەڵێ ئامانج لە نووسینەوەی مێژوو بەتەنیا تۆماركردنی رووداوەكان نییە، بەڵكوو بۆ پەندلێوەرگرتنیشە. ئەگەر مرۆڤ بەسەرپێییش تەماشایەكی مێژووی كۆن و نوێی كورد بكات، ئاسان دەگاتە ئەو باوەڕەی یەكێك لەو میللەتانەی هیچ پەندێكی لە مێژووی خۆی وەرنەگرتووە، ئەم كوردەیە. رابردوومان پڕە لە هەڵەی كوشندەی چەندبارەبووەوە، لێوانلێوە لە خیانەت، سیخناخە بە دەستخستنە خوێنی براكان و لە پشتەوە خەنجەر لەیەكدان، پڕە لە نەبینینی دەرفەت و نەقۆستنەوەی هەلومەرج، دركنەكردنی مەترسی و گرتنەبەری رێگەی هەڵدێر كە سەرئەنجامی هەموویان شكستی شۆڕش و راپەڕینەكان و ماڵوێرانیی میللەت و پارچەپارچەبوونی خاكی كوردستان بووە.}

^{سەرباری ئەوەی بەرژەوەندیی زلهێزەكان و بڕیاری براوەكانی شەڕ، وڵاتانی سەردەستەی ناوچەكە هۆكار بوون بۆ دابەشكاریی كوردستان و بەژێردەستەكردنی كورد، بەڵام لەوانەش كاریگەرتر كورد خۆی هۆكاری بەپاشكۆهێشتنەوەی خۆی بووە. خۆی هۆكاری نەقۆستنەوەی ئەو هەل و دەرفەتانە بووە كە ئەگەری بەهێز بوون بۆ رزگاری و سەربەخۆبوونی، باش نەخوێندنەوەی رووداوەكان، هەڵسەنگاندنی هەڵەی ئەگەر و پێشهاتە ناوخۆیی و هەرێمایەتییەكان، سەری كوردیان داوە بە بەردی گەورەدا.}

 ^{ئێستاش لەكاتێكدا جیهان وەك ئەگەرێكی بەهێز چاوەڕوانی گۆڕانكاری و پێشهاتی تازەن لەم ناوچەیەی كوردی تێدا دەژی، بەهۆی گەورەبوونی كێشەی كورد، هەڵكشانی پێگەی هێزی كورد لە شەڕی داعشدا، باڵاكردنی پێگەی سیاسی كوردستان لە ناوچەكە و جیهان، بوونی سەرچاوەگەلی سروشتیی وزە وەك پێویستییەكی جیهانی بۆ ئێستا و داهاتوو،}

هاۆ نیشتیمانانی بەرێز و خۆشەویست

^{خەلکی بەشەرەف و مافخوازی کوردستان}

^{رۆژی ١٠ی خاکەلێوە، ٧٠مین سالرۆژی شەهیدکرانی پێشەوای گەۆرەی کوردان و یەکەمین سەرۆک کۆماری کوردستان، نەمر و هەمیشە زیندوو پێشەوا قازی مەحەمەد، هاۆرێ دەگەل شەهیدان حەمەحوسێن خانی سەێفی قازی، و ئەبولقاسم سەدری قازی‌یە. درووست ٧٠ سال لەمەۆ پێش بوو، کە له‌به‌ره‌به‌یانی‌10ی‌ خاكه‌لێوه‌ی‌ ساڵی‌1326ی‌هه‌تاۆیی دا، سەرۆک کۆماری کوردستان قازی مەحەمەد، هاۆرێ دەگەل حه‌مه‌حوسێن خانی‌سه‌یفی‌ قازی‌(ئامۆزای‌ پێشه‌وا) ‌و ئه‌بولقاسم‌ سه‌دری‌قازی‌( برای‌ پێشه‌وا)، له‌دوو دادگای‌ ناعادلانه‌‌و فه‌رمایشی‌ سەردەمی ستەم‌شایی دا، حوکمی لەسێدارەدانیان بەسەردا سەپا، و هەر له‌چوارچرای‌ شاری‌مه‌هاباد، واته‌ هه‌ر له‌ۆ شوێنه‌ی‌ كه‌‌ لە ٢ی‌رێبه‌ندانی سالی‌1324 هه‌تاۆیی‌دا، بە بەشداری نەمر مەلا مستەفا بارزانی كۆماری‌ كوردستانی‌ لێ‌راگه‌یه‌ندرابوو، به‌ده‌ستی‌ چه‌په‌ڵی‌ دوژمنانی‌‌كورد و کوردستان له‌سێداره‌دران‌و شه‌هید كران‌. دیارە هه‌ر لەۆ رۆژەشدا بوو کە‌له‌سه‌ر شان‌و}

نوری بێخاڵی

^{لیس بانسان و لا عاقل، من لا یعی التاریخ فی صدره
و من درى اخبار من قبله، اچاف اعمارا الى عمره}

^{ئێدوارد گالیانۆ دەڵێ: “مێژوو هەرگیز ناڵێ ماڵئاوا، بەڵکوو بەردەوام دەڵێ دواتر دەتانبینمەوە”. بەم پێیە بێت، ئەو سەردەمانە بەسەر چوون کە خەڵک پێیوابوو، مێژوو بریتییە لە ئەفسانە و چیڕۆکی بەرئاگردان و وڕێنەکردن و شتی لەو بابەتە، بەڵکوو مێژوو بۆ خۆی زانستێکی سەربەخۆیە، زانستێک کە پێویستی بە میکانیزم و شێواز و میتۆدی تایبەت بە خۆی هەیە بۆ نووسینەوەی و دواجار بۆ خوێندنەوە و دووبارە ڕاڤە و شیکردنەوەیشی.}

^{مێژوو زانستێکە گرێدراوی چەندین بواری دیکەی گرنگ و هەستیاری ژیانە (سیاسەت، کولتوور، فەرهەنگ، جیۆستراتیژ و…….).
واتە چیتر مێژوو گیرۆدەی ئەو تێگەیشتنە نەریتییە سواوە نییە کە لە نەزانینەوە هۆشیاریێکی سەقەت و نادروستی لە کۆزەینی خەڵکی ئێمەدا دروست کرد، بەوەی مێژوو هیچ نییە جگە لە درۆ، لە هۆنینەوەی خەیاڵات، لە چنینەوەی خورافیات و وەهم.}

^{نەخێر، چیتر مێژوو گێڕانەوەی دوێنێی بەسەرچوو و سەرەدوولکە نییە، گیرخواردن نییە لەناو تاریکی و تەونی ئاڵۆزی ڕابردوو، چەقین نییە لە زۆنگاوی ساتەوەختێکی بەسەرچوودا، بەڵکوو زانستێکە زیندوو و مانا و بەهایەکی تایبەتی هەیە، ڕۆڵێکی گرنگی هەیە لە سەرلەنوێ شووناسکردنەوە و دروستکردنەوەی نەتەوە، لە هێنانەوەی بۆ ناو ڕێڕەوی ژیان و ژیار و شارستانییەت، لە بونیادنانی ئێستا و ئایندەیەکی گەشتر.}

^{ئه‌ڤین ئیبراهیم فه‌تاح}

^{یه‌كێك له‌ تێزه‌كانی ئه‌ریك فڕۆم له‌ (هه‌ڵاتن له‌ ئازادی 1941) جیاوازیی كردووه‌ له‌نێوان دوو جۆر ئازادی.} 

- ئازادیی نێگه‌تیڤ: ئازادبوون له‌ شتێك، واتا ئازادبوونه‌ له‌ شتێكی ده‌ره‌كی وه‌ك كۆتوبه‌ندی دابونه‌ریتی كۆمه‌ڵایه‌تی و سیاسیی وه‌ك ئایین و سیستمی سته‌مكاری دیكتاتۆر.

^{- ئازادیی پۆزه‌تیڤ: ئازادبوون له‌پێناوی شتێك، واتا قۆناخی یه‌كه‌می ئازادی تێپه‌ڕ ده‌بێت له‌پێناو شتێكی گه‌وره‌تر هه‌وڵ ده‌دات. بریتییه‌ له‌ ئازادی له‌ناو مێشكی خۆی ئه‌میش ئاسان نییه‌. به‌رهه‌می ئه‌م جۆره‌ ئازادییه‌ بۆ گشت كۆمه‌ڵگه‌یه‌ نه‌ك ته‌نیا بۆ تاكێك یان گرووپێك.}

^{فێمینیزمی كوردی له‌ دیدگای خۆمه‌وه‌ بریتییه‌ له‌ كۆی هه‌موو چالاكی و جموجۆڵه‌كانی كوردان، له‌ ناوه‌وه‌ و ده‌ره‌وه‌ی كوردستانیش له‌پێناوی گۆڕینی سیستمی كۆمه‌ڵایه‌تی له‌ پیاوسالارییه‌وه‌ بۆ مرۆڤسالاری.}

 ^{عەزیز ڕەئووف
ئەسپەکان ئەسپیان دەبێت بەڵام مرۆڤەکان مرۆڤیان نابێت بەڵکو دەبێت پەروەردە بکرێن تاکو دەبنە مرۆڤ.  یوستاین گاردەر}

^{هەڵەیەکی گەورەیە وابزانین برینەکان تەنها لەسەرەوەن. هەڵەیەکی گەورەیە پێمان وابێت بە دەسکاریکردنی سیستەمی حوکمڕانی کۆی برینەکانی کۆمەڵگە سارێژ دەکەین. خۆی ئەسڵەن برینەکان لە خوارەوەن، ئەوە هەر خەڵکە دەسەڵات دروست دەکات و هەر خەڵکیشە تەحەمولی کۆی برینەکانی کۆمەڵگە دەکات.ئەوەی نەتوانێت لە سەیران و بۆنەیەکدا ژێر خۆی پاک بکاتەوە، چۆن دەتوانێت لە هەڵبژاردنەکاندا دەنگدەرێکی باش بێت، ئەوەی دار بە تەڕی بسوتێنێت، دەشتوانێت کۆی برینەکانی تر هەزم بکات، ئەوەی لە سەیرانێکدا نەتوانێت سەوزایی بپارێزێت، ناشتوانێت بیر لە ماف و داخوازیەکانی خۆی بکاتەوە. ئەوەی ژینگە پیس بکات، ناتوانێت دەسکاری پیسی دامەزراوە و دەسەڵاتەکان بکات.هەموو هاتن لەسەرەوە دەیانویست دەسکاری دنیای ئێمە بکەن، هەمووی خەریکی توڕەهاتی پارلەمان و ئاڵا و سەرۆکایەتی و کۆی دامەزراوەکان بوون، بێئاگا لەوەی لە کۆمەڵگەیەکدا ژیان دەکەین، لە ژێرەوە وێران بووە، بێئاگا لەوەی کە هەوادارانی ئەم هێزانە، دەنگدەرانی ئەم هێزانە، هەمان ئەو مەخلوقانەن ناتوانن تەنانەت وەک پشیلەش پیسایی خۆیان بشارنەوە.کێیە حورمەتی سەوزایی ناگرێت، هەر ئەندام و لایەنگر و هەوادارانی ئەم هێزانەن، تۆ هەوادارانت فێر نەکەی چی لە پاشەڕۆی خۆیان بکەن چۆن دەتوانیت متمانەی ئەوەیان پێ بکەیت دەسکاری کۆی دامەزراوەکانی کۆمەڵگە بکەن، تۆ نەتوانی مرۆڤێک وەک مرۆڤ پەروەردە بکەی، بۆ ناچی}

^{ئاشتی عەبدوڵا
ئەیوب یەکێک بووە، لەپەیامبەرەکانی جوو لە ئیسرائیل، لەئوردنی ئێستا لەدایکبووە و لەئورفای باکووری کوردستان کۆچی دوایی کردووە.سەبری ئەیوب دەنگی داوەتەوە لەناو زۆربەی کەلتوورەکانی جیهاندا، تەنانەت نەتەوەی عەرەب و ئایینی ئیسلامیش شایەدی ئەم وتەیە ئەدەن، هەروەها ئێمەی کوردیش بە چیرۆکەکەی ئاشناین.ئەوەی مەبەستە لێرەدا،  ئەوەیە کە ناکرێت ژیان و چارەنووسی میللەتێک، بەم حیکمەتە و پاساوی داهاتوویەکی باشتر بۆ ئەم گەلە چەواشە بکەین، قەناعەتکردن بەم حکیمەتە بۆ ئێستاو ئەم هەلومەرجە بەرەو هەڵدێرمان ئەبات.بۆچی؟
چونکە سەبری ئەیوب لەزۆر حاڵەتدا، حیکمەتە و دەرئەنجامی ئارامگرتن باش ئەبێت، بەڵام زۆرجاریش بەپێچەوانەوە، ئەم ئارامگرتنە شکست بەزۆر خەون دێنێ، هەندێ جار سەبری ئەیوبمان لەبێ دەسەڵاتیەوەیە و دەستەو وەستان و بێ ئیرادە و بڕیارنەدانە، دەرهەق بەو ئامانجەی هەمانە. زۆرجار  سەبری ئەیوب، کەبەحیکمەت هەژمارئەکرێت زیانی زۆرترە لەسوود ، بەتایبەت بۆ هەلومەرجێکی وەک ئێستای هەرێمی کوردستان .}

^{سەبری ئەیوب بە ئیدێومێکیتر هاتۆتە نێو فەرهەنگی سیاسیەوە، بۆتە (سەبری سیاسی) بەبێ ئەوەی درکی پێ بکەین، بەسوود وەرگرتن لەم دەستەواژە نوێیە، وا سەبری سیاسی و بێ بڕیاری وڵاتێک دائەڕمێنێت، میللەتێکی برسی و بێ چارە کردووە، بێ هەڵوێستی لێکەوتۆتەوە، وڵاتێک بەهەموو خێرو بێریەوە لەپێناو مانەوەی دەسەڵاتێکدا بەکاردێت، وا خەریکە خاکیشمان ئەکاتە دیاری بۆ داگیرکەران بەناوی ڕێککەوتنە سیاسی و بازرگانیەکان ، شەڕی کوردبەکورد ئەکرێت،}