ئەبووبەکر عەلی کاروانی

^{کاتی خۆی و لە ساڵی ٢٠١٢ زنجیرە وتارێکم لەسەر رۆژئاوا بڵاوکردەوە، یەکێکیان بە ناونیشانێکی نزیك لەم ناونیشانە بوو. ئاماژەم بەوە کردبوو کە ڕژێمی حوکمڕانی سووریا عەلمانییەو مۆرکی زاڵی شۆڕش و گرووپە چەکدارییەکانیش ئیسلامییە، بۆیە ناکرێت کورد لەجیاتی ئەوەی شەڕی مافە نەتەوەییەکانی خۆی و دیموکراسییەت بکات، بە پاڵنەری ئایدۆلۆژیا خۆی بخاتە بەردەم شاڵاوێکی ئیسلامگەرایی و ئەم پرسە بکرێتە بیانووی لێدان و سازدانی کۆمەڵگە بۆ لێدان و پەراوێزخستنی. ئەمەش ڕێک ئەوە بوو لەدوای سەروبەندی سەرکەوتنی شۆڕشی ئیسلامی ئێران دکتۆر ئەحمەدی موفتیزادە یەکێ لە ڕێبەرەکانی کوردی ڕۆژهەڵات بە چەپە تازە سەرپێکەوتووەکانی ئەوێی وت. ناوبراو هووشیاری پێدان ڕاست نییە بە پاڵنەری ئایدۆلۆژیا حساب بۆئەو شەپۆلە شۆڕشگێڕییە ئیسلامییە نەکەن و خۆتان بخەنە بەری و کوردستان ببێتە مەڵبەندی کۆکردنەوەی کۆی چەپەکانی ئێران و گەلی کورد باجەکەی بدات. من دەزانم ناوەڕۆکی ئیسلامیبوونی ئەم شۆڕشە کێشەی بوونیادی}

^{سیروان حەمە رەشید}

^{بێگومان چەمكی سیكۆلاریزم لە دوای راپەرینەوە هاتۆتە ناو فەرهەنگ و ئەدەبیاتی هزری سیاسیی كۆمەڵگەی ئێمەوە، هێشتا جڤاتی كوردی نەیتوانیوە تێگەیشتن و مەعریفی هەمەلایەن و بابەتییانەی دروست، دەربارەی سیكولار و چەشنەكانی هەبێت. تاڕادەیەك جۆره بەدحاڵیبونێك هەیە و بە جۆرێك دەستەبژێری پیاوانی ئایینی و ئیسلامیگەرا و رەوتە نائیسلامییەكان و رۆشنبیر و نووسەرانی دابەشبوونەتە سەر دوو تێگەیشتنی دژ بەیەك.
یەكەم: بریتین لەو رەوت و لایەنە ئیسلامگەرا و سەلەفی و ئوسوڵیی و مسوڵمانانی میللی.
دووەم: بریتین لەو بزووتنەوە و گروپی بەناوی سیكۆلار و بەشێك لە دەستەبژێری رۆشنبیر و نووسەران.
لە نێوان هەردوو ئاڕاستەكەدا تائەندازەیەكی ترسناك مشتومڕ و ناكۆكی قولی دروستكردووە، ئاراستەی یەكەم واتا لایەنە ئایینیەكان پەڕگیرانە سیكولاریزم به ئیلحاد و دژە دین دەناسێنن بە تەواوی رەتی دەكەنەوە، هەرچی بەرەی دووەمە بە پێچەوانە پێیانوایە سیكۆلاریزم چەتر و پارێزەر و رێزدانانە لە ئایینزایی و جیاوازییەكان دادەنێن.
لێرەدا دەكرێت سیكولاریزم، ئیماندار و لا دینییەكان}

هەردی مەهدی میکە

^پوختە

^{دەوڵەتی هاوچەرخی ئێران، کە هەوڵەکانی دامەزراندنی سەرەتاکەی بەرهەمی جووڵانەوەی پاش بزووتنەوەی مەشروتییەت (وەک جووڵانەوەیەکی ڕۆشنگەریی) و لوتکەکەشی بەرهەمی کودەتا سیاسییەکەی سەیدزیائەدین و ڕەزاخان بوو، هەر لەو کاتەوە تا کۆماری ئیسلامیی ئێران و دۆخی هەنووکەیی، لەسەر هەرسێ ئاستی مێژوو و گێڕانەوەی ڕەسمی دەوڵەت (مێژوونووسان و نوخبەی سیاسی و ناوەندە ئەکادیمییەکان)، پەروەردە (پرۆگرامەکانی خوێندن) و دروستکردنی لایەنگری نزیک لەدەسەڵات لەنێوخۆی ڕوناکبیرانی کوردیشدا و لە چوارچێوەی سیاسەتی کولتووریی دەوڵەتدا وەگەڕخراوە و هاوشانی سیاسەتی گشتی و سەربازیی و ئاسایشییدا، کاری لەسەر مێژوو و یادگە و یادەوەریی مرۆڤی کورد دەکات، بە جۆرێک کە دووپاتکەرەوەی ئەو گێڕانەوە ڕەسمییە بێت کە گوتاری دەوڵەتیی پەسەندییەتی، نەک ئەو فاکت و ئارگیومێنتانەی کە پێدراوی نێو یادگە، دەق و دەستنووس، بەڵگەکان و گێڕانەوەی خودی کورد بێت. ئەم تویژینەوەیە لەڕێی میتۆدی مێژوویی و وەسفی-شیکارییەوە و بە پشتبەستن بە ئەدەبیاتی کتێبخانەیی و بەڵگەیی. کاری لەسەر ئەو پرسیارانە کردووە: سیاسەتی کولتووریی}

^{ئیسماعیل عەبدولعەزیز مستەفا}

^{کۆماری کوردستان لە 22ی کانوونی دووەمی ساڵی 1946(2ی ڕێبەندانی ساڵی 1324ی هەتاوی) لە شاری مەهابادی(ڕۆژھەڵاتی کوردستان)، دامەزرا پێشەوا قازی محەممەد وەک سەرۆک کۆمار سوێندی یاسایی خوارد، ئەوەش ڕووداوێکی مێژوویی بوو بۆ گەلی کورد وەک نەتەوەیەکی سەربەخۆ و ددانپێدانراوی سیاسی لە سەردەمی مۆدێرن.
لە دوای جەنگی دووەمی جیهانی و لەگەڵ لاوازبوونی نفووزی حکوومەتی ئێران لە ناوچە کوردنشینەکانی باکوور، کورد دەرفەتی بەدیهێنانی داخوازییە نەتەوەییەکانی خۆی قۆستەوە. پشتیوانی سۆڤیەت فاکتەری یەکلاکەرەوە بوو بۆ بەهێزکردنی بزووتنەوەی کورد بە ڕێبەرایەتی قازی محەممەد لە کۆماری كوردستان.
مستەفا بارزانی، یەکێک لە سەرکردە هەرە دیارەکانی کوردی سەدەی بیستەم، ڕۆڵی سەرەکی لە دامەزراندنی کۆماری كوردستان و پاڵپشتیکردنی قازی محەممەد و پاراستنی کۆماری كوردستان}

^{د. پەرێز نەجمەددین کەریم}

^{ئێران سیاسەتی دووەمی تره‌مپ بەرانبەری لەبەرچاو دەگرێت، ئاماژە زۆرە كە ئەم سیاسەتە جیاوازە، بەو پێیەی سەرۆکی تازە هەڵبژێردراو تا ئێستا هیچ هەڕەشەیەکی ڕاستەوخۆی لە تاران نەکردووە و هەڵوێستی توندی دەرنەکردووە کاتێک پەیامنێران پرسیاریان لێ کرد.}

^{بەڵام ئێران پێشبینی دەکات تەرکیزی داهاتووی ترەمپ کە فشاری لەسەر دروست دەکات، پەیوەندی بە هەناردەکردنی نەوتەوە هەبێت، بەو پێیەی (مارکۆ ڕوبیۆ) وەزیری دەرەوەی ئه‌مه‌ریكا جەختی لەوە کردەوە کە نابێت ڕێگە بدرێت ئێران لە ڕووی داراییەوە بەهێز بێت و نەوتی زیاتر بفرۆشێت، تارانیش بەیاننامەکە بەجیددی وەردەگرێت، چونکە لەگەڵ ئەو بەیاننامەیەدا یەک دەگرێتەوە کە ترەمپ گوتی، ئەمریکا نەوتی زیاتر هەناردە دەکات و هەوڵی پەرەپێدان و هەناردەکردنی وزەی پاک نادات.}

^{ئێران دڵنیایە لەوەی کە تره‌مپ یان هەر ئیدارەیەکی ئەمریکی ڕژێمی ئێران ناڕووخێنێ، چونکە دەیەوێت جەخت لەسەر پرسی وتووێژ بکاتەوە، هەروەک}

^{عوسمانی حاجی مارف}

^{تاران بەدوای ڕوخانی ڕژێمی سەدام لە ساڵی ٢٠٠٣ ڕوی کردە بەغدا، بەجیا لەوەی بە ئامانجی دامەزراندنی پێگەو نفوزی سیاسی کۆماری ئیسلامی بوو لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، لەهەمانکاتدا لەباری ئابوریەوە لە هەوڵی ئەوەدا بوو قەرەبووی ئەو زیانانە بکاتەوە کە تووشی هاتبوو لە ئاکامی زنجیرەیەک سزاوە کە لە لایەن کۆمەڵگەی نێودەوڵەتیەوە بەسەریدا سەپێندرابوو ، لە سەر دۆسیەی بە بارمتەکردنی دیپلۆماتکارە ئەمریکیەکان کە لە باڵوێزخانەی ئەمریکا لە تاران، دوای شۆڕشی ئێران لە ساڵی ١٩٧٩ دەستبەسەر کرابون.}

^{لەهەمانکاتدا ئەو سزایانە و جەنگی هەشت ساڵەی ئێران- عێراق و ناڕەزایەتی جەماوەری..، ئێرانی دەرگیری قەیرانی گەورەی ئابوری کردبوو، ئەم ڕوکردنەی کۆماری ئیسلامی بۆ بەغدا بەتایبەتی دوای ئەوەدێت کە گروپە نزیکەکانی ئێران دوای ڕوخانی حکومەتی سەدام گەیشتنە پۆستی سەرکردایەتی لە حکومەتی عێراقدا. هەرزوو ئێران ئەو هەلەی قۆستەوەو هەموو قورسایی بازرگانی}

سەرتیپ جەوهەر

^{لە 9ی ئاداری 2011 بەهۆی گرتنی ژمارەیەك مێرد منداڵ بەهۆی نوسین لەسەر دیواری خوێندنگەكەیان لەشاری درعای باشوری سوریا، بڵێسەی ناڕەزایەتی دژی رژێمی ئەسەد دەستی پێكرد. لەبەرامبەردا رژێمی ئەسەد دڕندانە رووبەرووی كەسوكاری ئەو خوێندكارانە بوویەوەو بووەهۆی كوژرانی ژمارەیەك هاوڵاتیی. ئەم رووبەرووبونەوانە بووە هۆی كڵپەی بەهاری عەرەبی لەسوریا.}

^{رۆژانی یەكەم خۆپێشاندەران داوای چاكسازیی لەحوكمڕانیی دەكرد، بەڵام زۆر خێرا گروپی چەكداریی دروستبوون و ئیدی دروشمی خۆپێشاندانەكان گۆڕا بۆ رووخان و رۆیشتنی رژێمی ئەسەد. دوای ماوەیەكی كەم خۆپێشاندان و ناڕەزایەتیەكان شارە كوردستانیەكانیشی گرتەوە. بڵێسەی ئەو خۆپێشاندانانە دوای چەند هەفتەیەك گەیشتە رۆژئاوای كوردستان و لەیەك كاتدا لەشاری قامیشلۆو عامودا سەریهەڵدا.}

^{بەماوەیەكی زۆر كەم دوای خۆپێشاندانەكان توركیا چوارچێوەیەكی سیاسی و چەندین گروپی تیرۆرستی بەناوی ئۆپۆزسیۆن دروستكرد بۆ دەستبەسەرداگرتنی ناوچە كوردستانیەكانی سوریا. هاوكات چوارچێوەیەكی سیاسیشی بەناوی هاوپەیمانێتی ئیئتیلافی سوریا}

فارس نەڕۆڵی

^{کەوتنی هەر سیستم و دەوڵەتێکی دیکتاتۆری لە جیهاندا لە بەرژەوەندی کورددایە، چونکە بزوتنەوەی ئازادیخوازی کورد بەشێکە لە بزوتنەوەی ئازادیخوازی جیهان بەتایبەتی کەوتنی ئەو دەوڵەتانەی کوردیان لە نیشتمانی کورد دا وەک بارمتە گرتووە، ئەوکات ڕژێمێکی ناوچەکە دەکەوێ کورد چاوەڕێی ئەقڵییەتێکی نوێی حوکمڕانییە بۆ ئەوەی لەتەک کورد بە گفتوگۆ بگەنە ڕێککەوتن، بەڵام مێژوو پێچەوانەکەی دەڵێ هەرکات ڕژێمێکی نوێ دەسەڵاتی گرتەدەست لەبەرئەوەی پێویستی بە کاتە بۆ بەهێزکردنی خۆی بۆیە بە زمانێکی نەرم لەتەک کورد دەدوێت، دواتر کەوتوەتە سەرکوتکردنی کورد لە (عیراق لە ئێران لە تورکیا ) نمونەمان هەیە، ئێستا لە قۆناغێکی زۆر هەستیارداین ئەویش قۆناغی دوای بەعسی سوری و ئەسەدە، هەر چۆن ڕوخانی ئەسەد ئاسان نەبوو گەڕانەوەی سەقامگیری بۆ سوریاو سوریایەکی دیموکرات ئاسان نییە، بەڵام لە هەموو}

^{شێرکۆ کرمانج}

^{لە بەشی پێشووی ئەم زنجیرە وتارە باسمان لە دوو دەرکەوتەی نەرێنیی خەباتی چەکداریی کرد و گوتمان خەباتی چەکداریی حەتمییەتی پشتبەستنی بزووتنەوە کوردستانییەکان دێنێتەگۆڕێ لەگەڵ لەدەستدانی جڵەوی بزووتنەوەکان و ئاراستە فکریی و ئایدیۆلۆجییەکانیان. لەم بەشدا، سەرەتا باس لە خەباتی چەکداریی دەکەین وەک شێوازێکی خەبات کە باوی نەماوە. دواتر باس لەوە دەکەین کە چۆن خەباتی چەکداریی بۆتە مایەی شکستی بەردەوام بۆ بزووتنەوە کوردییەکان.}

^{ڕێبازێکی باونه‌ماو}

^{کورد وەک گرووپێکی ئیتنی-نەتەوەیی زیاد لە سەد ساڵ دەبێت پەنای بردۆتە بەر خەباتی چەکداریی، بۆ نموونە بزووتنەوەکانی: شێخ عوبەیدوڵای نەهری (١٨٨٠)؛ سمکۆی شکاک (١٩١٨-١٩٣٠، پچڕپچڕ)؛ شێخ مەحموودی حەفید (١٩١٩-١٩٤١، پچڕپچڕ)؛ شێخ سەعیدی پیران (١٩٢٥)؛ بارزان (١٩٤٣-١٩٤٥)؛ شۆڕشی ئەیلول (١٩٦١-١٩٧٥)؛ شۆڕشی نوێ/گوڵان (١٩٧٦-١٩٨٨)؛ شۆڕشی ڕۆژهەڵات (١٩٧٩-١٩٨٦)؛ تەباخی پە(کە)کە (١٩٨٤-تا ئێستا). بەکورتی، کەم تا زۆر لە سەد ساڵی}

^{گەیلان عەباس}

^{بۆ زۆرێک شۆک و بۆ زۆرێکیش بوە جێی سەرسوڕمان و گومان کاتێک بۆیەکەمجارو لەپەرلەمانی تورکیاوە گوێبیستی پەیامی کەسایەتییەکی ڕەگەزپەرست و نەتەوەپەرستی تورکیا بون کە بەدەنگێکی بەرز هاواری بۆچارەسەری دۆزی کورد کردو کوردەکانی بەبرای خۆی ناو بردن و داواشی لە عەبدوڵا ئۆجالان کرد بێتە ناو پەرلەمانی تورکیاو کۆتایی بە پەکەکە بهێنێت. ئەو دەنگەش دەنگی دەوڵەت باخچەلی سەرۆکی پارتی نەتەوەپەرستی تورکیا (مەهەپە) بو.}

^{هاوکات ئەمە بۆ یەکەمینجار بو باخچەلی بانگەواز بۆ کوردو ئۆجالان و دەستی چارەسەر بۆ کێشەی کوردو کێشەی (تیرۆر!) لەتورکیادا درێژ بکات. دەستپێکی ئەم هەنگاوەش لەڕوداوی تەوقەکردنی باخچەلی لەگەڵ فراکسیۆنی دەم پارتی دەستیپێکرد کاتێک لەیەکی تشرینی یەکەمی ئەمساڵ و لەگەڵ دەستپێکردنی خولێکی نوێی یاسادانان لەپەرلەمانی تورکیادا چوە بەردەم فراکسیۆنی دەم پارتی و دەستی دۆستایەتی بۆ درێژکردن.}

^{بێگومان هەم ئەمانەش خۆی لەخۆیدا هەم گۆڕانکارییەکی نوێن، هەم سەرەتای واقیعێکی نوێیە، کە بۆ ئەردۆغان وپارتەکەی وەک کردنەوەی پەنجەرەو دەلاقەی ئومێد}