رەزا شوان

^{سەرۆک کۆماری تورکیا رەجەب تەیب ئەردۆگان، لە (٢ / ٧ / ٢٠١٦) دا، راگەیاندن و مژدەی دانی رەگەزنامەی تورکی بە پەنابەرە سورییەکانی تورکیا دا .. کە لە ئێستادا نزیکەی سێ ملیۆن پەنابەری سوری لە تورکیادا هەن، لە سەدا نەوتیان عەرەبن .. دوای ئەردۆگانیش بن ئالی یڵدریم  سەرۆک وەزیرانی تورکیا، جەختی لەسەر بڕیارەکەی ئەردۆگان کردەوە، وەزارەتی ناوخۆی تورکیاش بە پێی هەندی ئاسانکاری هەموو ئامادەکارییەکی پێویستی بۆ جێبەجێکردنی بڕیارەکەی ئەردۆگان کردووە .. لەو ئاسانکارییانەش ئەوەیە کە لە بریتی ( پێنج ساڵ ) بۆ دانی رەگەزنامەی تورکی  ـ بە پێی یاسای تورکیاـ  سورییەکانیان لەم یاسایە بەدەرکردن و، لە ماوەی ( یەک ساڵ ) دا رەگەزنامەی تورکییان دەدەنێ و، مافی دەنگدان و خۆ کاندیدکردنیشیان لە هەڵبژاردنەکانی تورکیادا دەبێت .. بەڵام بۆ پێدانی رەگەزنامەش چەند مەرجێکيان بۆ سورییەکان داناون .. یەکێک لەو مەرجانەیان ئەوەیە،  کە پێویستە لاوەکانیان خزمەتی سەربازی بکەن و هاوبەستەبوونی خۆیان بۆ تورکیا و ئەردۆگان دەربڕن .. لەوانەیە بەم زووانە ئەم بڕیارە بخرێتە بەردەم پەرلەمانی تورکیا بۆ دەنگدان و پەسەندنکردنی، بێگومان دەنگیشی لەسەر دەدەن،}

کارزان گلی

^{سه‌رۆك كۆماری توركیا ئه‌تاتورك ده‌ڵێ "توركیا ته‌نیا بۆ توركه‌كانه‌". له‌ ساڵی 1961 چواره‌م سه‌رۆك كۆماری توركیا جه‌مال گوسه‌ل له‌ وتارێكیدا له‌ ئامه‌د گوتی "له‌م وڵاته‌دا ته‌نیا تورك بوونی هه‌یه‌ و ئه‌وه‌ی بڵێ من كوردم، تفێك بخه‌نه‌ نێوچاوانییه‌وه‌".
عیسمه‌ت ئێنۆنو كه‌ ئه‌ویش سه‌رۆك كۆماری توركیا بوو ده‌ڵێ "له‌م وڵاته‌ شتێك نییه‌ به‌ ناوی كێشه‌ی كورد، چونكه‌ ته‌نیا تورك له‌ توركیا ده‌ژیت"، ئه‌گه‌رچی خۆیشی به‌ ره‌گه‌ز كورد بووه‌.}

^{كه‌نان ئێڤره‌ن سه‌رۆك كۆماری توركیا له‌ دوای كوده‌تاكه‌ی 1980 گوتی "له‌م وڵاته‌ ته‌نیا تورك بوونی هه‌یه‌، ئه‌وه‌ی بڵێت من تورك نیم ده‌توانێت ئه‌م وڵاته‌ جێبهێڵێت".}

^{به‌ڵام له‌ ساڵی 2005 بۆ یه‌كه‌م جار سه‌رۆك كۆماری ئێستای توركیا ره‌جه‌ب ته‌ییب ئه‌ردۆگان له‌ ئامه‌د به‌ ده‌نگی به‌رز گوتی "له‌م وڵاته‌ كێشه‌یه‌ك هه‌یه‌ به‌ ناوی كێشه‌ی كورد، ده‌بێت هه‌ر له‌ سه‌رده‌می مندا ئه‌و كێشه‌یه‌ چاره‌سه‌ر بكرێت".} ئه‌ردۆگان تا ساڵی 2014 هه‌وڵی زۆری دا بۆ ئه‌وه‌ی پرسی چاره‌سه‌ری له‌ توركیا بره‌و پێ بدات و كێشه‌ی كورد چاره‌سه‌ر بكات، به‌ڵام به‌رپابوونی شه‌ڕ كه‌ ده‌ستی په‌كه‌كه‌ و ده‌وڵه‌تی توركیای له‌ پشت بوو، كێشه‌ی كوردی له‌ بار برد، نه‌توانرا سوود له‌و گوته‌یه‌ی ئه‌ردۆگان وه‌ربگیرێ.

رەزا شوان

^{لە ساڵی (١٩٢١) دا، کە ئیمپریالیزمی بەریتانی بۆ بەرژەوەندی خۆی بەبێ خواستی گەلی کوردمان باشووری کوردستانی خستە سەر عێراق و، لە رووی سیاسییەوە باشووری کوردستان بوو بەشێک لە دەوڵەتی عێراق .. بەڵام هەرگیز خاکی کوردستان بەشێک نەبووە و نییە لە خاکی عێراق و گەلی کوردیش بەشێک نەبووە لە گەلی عێراق .. زنجیرە شاخەکانی حەمرین و بەدرە و جەسان سنووری باشووری کوردستانن . لە خوار حەمرینەوە عێراقە و، خاکی عەرەبی (سوننەی عەرەب و شیعە) یە کورد و عەرەب دوو نەتەوەی جیاوازن و هەرەیەکەیان خەسەڵەت و داب و نەریت و مێژوو و هیوا و خواستی نەتەوەیی خۆیان هەیە .. ئەوەی بە مێژوودا بچێتەوە لەم راستتیە دەگات .}

^{دەسەڵاتی عێراق لە دامەزراندنییەوە لە ساڵی ( ١٩٢١) تا ئازادی عێراق لە ( ٢٠٠٣) دا، لە لایەن پێکهاتەی سونەی عەرەبی رەگەزپەرستەوە قورخکرابوو . هەموو پۆستە باڵاکانی دەسەڵات و سوپا و بەڕێوەبردن و و خزمەتگوزاری و دارایی تا دەگاتە بچوکترین بەڕێوەبەرێتی لە دەستی سونەی عەرەبدا بوون .. کورد و شیعە پەراوێز کرابوون .. بە تایبەتیش لە سەردەمی دەسەڵاتی بەعسییە رەگەزپەرست و دڕندەکاندا، کە بە ئاگر و ئاسن دەسەڵاتی خۆیان سەپاندبوو، عێراقیان خڵتانی خوێن کرد .. ، ئازادی و دیموکراتی ومافی مرۆڤ نە ناو و نە بوونیان هەبوون ..}

^{ژیان به‌بێ ئازادی بۆ نووسه‌ر مانای زیندانێكی رانه‌گه‌یه‌نراوه‌، له‌به‌رامبه‌ریشدا نووسه‌ره‌ جدییه‌كان هه‌ستیان به‌وه‌ كردووه‌ كه‌ یه‌كێك له‌ مه‌ترسییه‌كانی ئه‌و فه‌زایه‌ی به‌ ناوی ئازادییه‌وه‌ هاتووه‌ته‌ ئاراوه‌، دواڕۆژێكی خراپی لێ چاوه‌ڕوان ده‌كرێت.}

^{كۆتایی سه‌ده‌ی رابردوو، سه‌ده‌ی گه‌شه‌ و هه‌ڵدانی ته‌كنۆلۆژیا بوو، به‌شێكی زۆر له‌ بیرمه‌ندان هه‌ستیان به‌ مه‌ترسییه‌ك كرد كه‌ له‌ ئه‌نجامی ئه‌و گه‌شه‌یه‌ سه‌ره‌تای بێبه‌هاكردنی ئه‌و شتانه‌یه‌ كه‌ ئینسان شانازیی پێوه‌ ده‌كات و به‌تایبه‌تیش نووسین، هه‌ر یه‌ك له‌ بیرمه‌ندانی وه‌كو (ئه‌ریك فرۆم و هابرماس) دركیان به‌و مه‌ترسییه‌ گه‌وره‌یه‌ كردبوو كه‌ به‌ ناوی شۆڕشی ته‌كنۆلۆژی و جیهانگه‌راییه‌وه‌ هێرشی هێناوه‌ و هه‌رچی به‌های فكری هه‌یه‌ رای ده‌ماڵێ، چونكه‌ ته‌كنۆلۆژیا پانتاییه‌كی فراوانی فه‌راهه‌م كرد بۆ به‌شداربووه‌كانی خۆی، له‌وێشه‌وه‌ هه‌ركه‌س بیه‌وێ ده‌توانێ ببێته‌ خاوه‌ن ئیمێڵ و ده‌ستكه‌وتنی داتا له‌ رێگه‌ی كۆمپیوته‌ر و ئینته‌رنێته‌كه‌ی له‌ ماڵه‌كه‌ی خۆیه‌وه‌، كه‌ كۆمپانیا درۆزنه‌كان به‌خۆڕایی پێیان ده‌به‌خشن، ئه‌مه‌ به‌بێ هیچ ماندووبوونێك، ئه‌م دیارده‌یه‌ كه‌ سه‌ره‌تاكه‌ی دیار بوو به‌ نیازه‌ هیچ به‌هایه‌ك}

هێمن عەبدوڵڵا

^{قسەكانی سەردار حوسێن سەلامی قسەی كاتی تووڕەبوون یان خۆهەڵكێشان نەبوون، بەڵكو هەڕەشەیەكی دووبارە بوو كە رەنگە یەكەمجار لە كۆبوونەوە لەگەڵ سەركردایەتیی كوردستاندا بە زمانێكی موحتەرەم گەیەندرابێت. وا دیارە سوپای پاسداران هەست ناكات پەیامەكە گەیشتبێت. بۆیە لەسەر مینبەر و لە رۆژی قودسدا بە دەنگێكی رەساتر دەیگەیەنێت. پرسیاریش ئەوەیە: پێویستە هەڕەشەكە بەجدی وەربگرین و بترسین یان وەك ئەو هەڕەشانەی دیكە بیبینین كە لەوەتەی ئەزموونی باشووری كوردستان هەیە دەكرێن و هەندێكیان نابنە كردەوە؟}

^{ئەوەی كە ئێران سەروەریی خاكی باشووری كوردستان پێشێل بكات شتێكی نوێ نییە. زۆرتر لە 25 ساڵە حكومەتی هەرێمی كوردستان هەیە و لە یەكەم رۆژەوە ئیتیلاعاتی ئێران لەم بەشەی كوردستاندا تەراتێنی كردووە. رۆژێك بۆ تیرۆركردنی پێشمەرگەكانی رۆژهەڵات و رۆژێكی دیكەش بۆ پشتیوانیكردن لەم پارتی باشوور لەدژی ئەویدیكە لە شەڕی براكوژیدا. هەر لەو 25 ساڵەشدا كەم هاوین تێپەڕیوە كە سوپای پاسداران بە هەزاران گوللە تۆپ و كاتیۆشای بەسەر سنوورنشیناندا نەباراندبێت. لەوەش گەڕێ كە لە نیوەی دووەمی نەوەتەكاندا كار گەیشتە ئەوەی سوپای پاسداران لەسەر چیای هەیبەت سوڵتانەوە بارەگا و ماڵی ئەندامانی حیزبی دیموكرات لە كۆیە بكەنە ئامانج.}

رابەر تەڵعەت

^{بەدرێژایی مێژووی ناسیۆنالیزم، بنیاتنانی دەوڵەتی نەتەوە و توندوتیژی دوو رووی یەك دراو بوون. لەقاڵبدانی دانیشتووان و خەڵك لەدوای رووخانی ئیمراتۆرییەكان لەنێوان سەدەی نۆزدەهەم و بیستەمدا، چ لە رۆژئاوا و چ لە رۆژهەڵات، بە جیاوازیی پێكهاتەیی و زمان و كولتوورەوە، پرۆسەیەكی توندوتیژ بووە بەرەو دامەزراندنی دەوڵەتی نەتەوەیی و بنیاتنانی نەتەوەگەلێك كە هەموو شتێكیان لەیەك بچێت، نەك هەر ئەوەندەش، بگرە كێشانی سنووری دەوڵەتی نەتەوەیی و داڕشتنەوەی چەندبارەی جوگرافیای سیاسیی وڵاتان هاوكات بووە لەگەڵ چەندین جەنگی خوێناوی و توندوتیژیی ناوخۆیی و دەرەكی بە هەردوو جەنگە جیهانییەكەشەوە.}

^{جیاوازیی زمان، نەتەوە و ئیتنیك، ئاین و مەزهەب و پەرەپێدانی ئایدیۆلۆژیای نەتەوەی سەردەست، گرنگترین رەگەزەكانی توندوتیژین لە پرۆسەی جیاكردنەوە و بنیاتنانی دەوڵەتی نەتەوەییدا. ئەوروپا تاوەكو دوای جەنگی دووەمی جیهانی، لەسەر هەموو ئەو ئاستانەدا قورسترین قۆناغەكانی توندوتیژی و پێكدادانی لەڕێگای بنیاتنانی دەوڵەتی نەتەوەییدا تێپەڕاند و رۆژهەڵاتیش هێشتا لەناو پرۆسەكەدایە. لەم نێوانەدا بەبێ ئەوەی بچمە سەر باسی وردەكارییەكانی ئەو مێژووە،}

بەهرۆز جەعفەر

<sup>یەکەم: ھەموو پەیوەندییەکی تورکیا و ئیسرائیل لەسەر حیسابی کوردی باکور و پەکەکەیە. چونکە فاکتەرە نێوخۆییەکان ھەمیشە ھۆکاری بەستنی پەیوەندیین لەگەڵ جیھانی دەرەوەدا. لە نەوەدەکاندا تێچووی شەڕی پەکەکە بۆ تورکیا ساڵانە (٨-١٠) ملیار دۆلار بو. ئیسرائیل باری تورکیای سووککرد.بە پوختی ئەم ڕێککەوتنە دژی پشتیوانی نێودەوڵەتی یە بۆ ڕۆژئاڤا. وە لەدەقەکانیشیدا نەوتراوە ئیسرائیل ئەمە بۆ تورکیا ئەکات، باسی ئەو شتانە کراوە کە تورکیا بۆ ئیسرائیلی ئەکات.

دووەم: خاڵەکانی ڕێککەوتنەکە زۆربەیان بۆ چاوبەست کردنن. بەتایبەتی ئەوەی تورکیا ھاوکاری حەمماس نەکات. بەپێچەوانەوە قەتەر و تورکیاو سعودییەش لە (٢٠١٥) ەوە ئیش لەسەر ئەوە ئەکەن حەمماس لەگەڵ ئیسرائیل پەیوەندیی ستراتیجی ببەستێت. ھەروەکو یەکەمین جار بەسەرۆکایەتی "جیمی کارتەری سەرۆکی ئەمریکا لە ویلایەتی میریلاندی ئەمریکا ڕێککەوتننامەی کامپ داڤید-١٩٧٨ مۆرکرا لەنێوان میسر (وەک سەری جیھانی عەرەبی) لەگەڵ ئیسرائیل. ساڵی دوای ئەوەش خەڵاتی نۆبڵی ئاشتی بەو بۆنەیەوە درایە</sup>

فاروق حه‌جی مسته‌فا 

^{بانگه‌وازه‌كه‌ی سه‌رۆكی كوردستان مه‌سعود بارزانی، كاریگه‌ریی تایبه‌تی هه‌بوو بۆ سه‌ر ویژدانی كورد. بۆ یه‌كه‌مین جاره‌ كورد هه‌ست ده‌كات بانگه‌وازه‌كه‌ ئازادانه‌یه‌ و له‌ سه‌رچاوه‌یه‌كی ئازاده‌وه‌ رێچكه‌ی گرتووه‌. خۆ ره‌نگه‌ بۆ یه‌كه‌مین جاریش بێت كه‌ كورد هه‌ست ده‌كات، ئیدی له‌ ژیانی سیاسیی خۆیدا، دوور له‌ ترس و سڵه‌مینه‌وه‌، مافی بڕیاردانی چاره‌نووس پیاده‌ ده‌كات. جێی داخه‌ ئه‌گه‌ر جۆره‌ ترسێكیش هه‌بێت، كه‌ به‌ هۆی هه‌ندێ كورده‌وه‌یه‌، كه‌ سستی ده‌نوێنن و به‌هانه‌ی بێجێ ده‌هێننه‌وه‌ و له‌بری كرۆك، به‌ توێكڵی شتانه‌وه‌ سه‌رقاڵن.}

^{له‌ راستیدا، گه‌ڵاڵه‌نامه‌ی مافی مرۆڤ رێ له‌ هیچ لایه‌نێك، كورد بێت یان لایه‌نی دی، ناگرێت كه‌ زاتی گشتپرسیی هه‌بێت، تا په‌ی به‌ راز و خواستی خه‌ڵك ببه‌ن. خۆ له‌ وڵاتانی پێشكه‌وتوودا، له‌باره‌ی هه‌ڵوێستی خه‌ڵك سه‌باره‌ت به‌ بڕیارێك یان مه‌رسوومێكی سیادی یان كارێكی حكوومه‌ت، ده‌چن گشتپرسی ده‌كه‌ن. ئیدی ئێمه‌ نازانین هه‌ندێ وڵاتانی دراوسێ بۆچی هێنده‌ له‌و گشپرسییه‌ی كورد نیگه‌رانن؟ پێشتر خه‌ڵكی كوردستان له‌ رێی بزووتنه‌وه‌ی ریفراندۆمه‌وه‌، گشتپرسیی كردووه‌، كه‌ هاوكات له‌گه‌ڵ هه‌ڵبژاردنێكی سه‌رتاسه‌ریی عیراقدا،}

هێمن عەبدوڵڵا

^{تۆپبارانكردنی دەوروبەری سیدەكان و حاجی ئۆمەران لەلایەن ئێرانەوە رووداوی چاوەڕواننەكراو نییە. كارێك كراوە و ئێستا كاردانەوەی بەدوادا هاتووە. كاتێك حیزبی دیموكراتی كوردستانی ئێران و دوای ئەویش حیزبی دیموكراتی كوردستان لەسەر سنوور نمایشی سەربازییان دەكرد، پرسیاری كەمتر پرسراو بەڵام هەمیشە ئامادە ئەوەبوو كە بۆچی ئێران بێدەنگە؟ بەڵام پرسیاری ئەوەشی بەدوای خۆیدا دەهێنا كە: تاكەی تەڤگەری رۆژهەڵات لەبەر خاتری باشوور بێدەنگ بكرێت؟}

^{لێدوانی نوێنەری حكومەتی كوردستان لە تاران، كە لەگەڵ دەستپێكردنی تۆپبارانەكان قسەی بۆ رووداو كرد، سەرنجڕاكێش بوون. چونكە قسەكانی دروست ئەوە بوون كە چاوەڕوان دەكرێت كاربەدەستێكی كۆماری ئیسلامیی ئێران لەسەر ئەو رووداوانە بیكات. جا مادام كاربەدەستانی ئێرانی لە میدیاكاندا وا بەڕاشكاوی قسە ناكەن، نازم دەباغ باش دەكات قسەكانی ئەوانمان بە كوردییەكی رەوان بۆ تەرجەمە دەكات. هۆشداریی تاران، وەك دەباغ بۆ رووداو باسی كرد، ئەوەیە كە رێككەوتنیان لەگەڵ هەولێر هەیە و نابێ باشووری كوردستان بۆ "تێكدانی ئاسایشی ئێران" بەكار بهێنرێ. ئەمەشیان لە رۆژانی رابردوودا لە جڤینی تایبەتدا بە سەركردایەتیی كوردستان گەیاندووە.}

^{کارزان گلی} 

<sup>موراد قه‌ره‌یلان له‌ دیمانه‌یه‌كدا له‌گه‌ڵ كه‌ناڵی ته‌له‌ڤزیۆنی ستێرك كه‌ له‌ 22_6_2016 ئه‌نجامی داوه‌، به‌ ئاشكرا حكوومه‌تی توركیا تۆمه‌تبار ده‌كات به‌وه‌ی 300 چه‌كداری گروپی تیرۆرستی داعشیان هێناوه‌ بۆ جه‌زیره‌ و چه‌ند شارێكی دیكه‌ی باكوور، تا دژی په‌كه‌كه‌ شه‌ڕیان پێ بكات. به‌ گوێره‌ی زانیارییه‌كانی قه‌ره‌یلان ئه‌و سه‌ربازانه‌ ده‌موچاویان پێچراوه‌ و، به‌ زمانی عه‌ره‌بیش قسه‌ ده‌كه‌ن.

له‌ ماوه‌ی یه‌ك ساڵی شه‌ڕی نێوان په‌كه‌كه‌ و ده‌وڵه‌تی توركیادا، تا مانگی حه‌وته‌م په‌كه‌كه‌ به‌رگرییه‌كی زۆر باشی ده‌كرد و، سه‌ربازانی توركیا نه‌یانتوانیبوو ئه‌و خه‌نده‌قانه‌ی كه‌ په‌كه‌كه‌ له‌ باكوور هه‌ڵیكه‌ندبوو پڕ بكه‌نه‌وه‌، به‌ڵام له‌ ماوه‌ی 3 مانگدا ئاڕاسته‌ی شه‌ڕ گۆڕا و ئیدی ئۆپه‌راسیۆنه‌كانی سوپای توركیا توانییان خه‌نده‌قه‌كان دابخه‌ن و ته‌واوی ئه‌و شوێنانه‌یش له‌ ده‌ستی په‌كه‌كه‌ وه‌ربگرنه‌وه‌ كه‌ پێشتر په‌كه‌كه‌ ده‌سه‌ڵاتی ته‌واوی به‌سه‌ریاندا هه‌بوه‌.</sup>

^{ره‌جه‌ی ته‌ییب ئه‌ردۆگان و حكوومه‌تی توركی به‌ ئاشكرا و به‌ به‌ر چاوی میدیاكارانه‌وه‌ ده‌ڵێن ئێمه‌ پشتگیری له‌ به‌ره‌ی نوسره‌ ده‌كه‌ین له‌ سووریا و چه‌كیان بۆ ده‌نێرین. ته‌نانه‌ت چه‌ندین جار ئه‌ردۆگان}