رەحمان غەریب

^{بانگهێشتكردنی لایەنەكان بۆ چارەسەری قەیرانی سیاسیی هەرێمی كوردستان لە رێگەی گفتوگۆ و كاراكردنەوەی پەرلەمان و هەڵبژاردنەوەی سەرۆكایەتییەكی تازە بۆی و، رێككەوتن بۆ دامەزراندنی حكومەتێكی نوێ، دەستنیشانكردنی كەسێك بۆ سەرۆكایەتیی هەرێم هەتا كاتی هەڵبژاردن، گرنگترین خاڵەكانی پەیامەكەی بارزانی بوون. ئێ ئێستا تۆپەكە هەر لە گۆڕەپانی بارزانییە ؟}

^{بۆ تێپەڕاندنی ئەم دۆخە چەقبەستووە، دەكرێت پەیامەكەی سەرۆك بارزانی بكرێتە هەنگاو بۆ ئامادەكاری و سەرەتایەك بۆ بەستنی چەند كۆبوونەوەیەكی ئامادەكاری و بیروبۆچوونەكانی تێدا نزیكبكرێنەوە، هەروەها ژینگەیەكی لەبار بۆ راستكردنەوەی رێڕەوی پرۆسەی سیاسی بڕەخسێت. دە دانیشن لەسەر مێزی گفتوگۆ و كۆببنەوە، بەڵام كۆبوونەوەی كار نەك پرۆتۆكۆلی.} با پەیامەكە بكرێتە فرسەتێك بۆ دەربازبوون لە قیرانەكان و نۆژەنكردنەوەی ماڵی كوردستانی، وەك هەنگاوێك بۆ كاراكردنەوەی دامەزراوە شەرعییەكانی لێكبدیەنەوە، سەرتایەكیش بێت بۆ پرۆسەی گواستنەوە لە قۆناغی دەستبادان و هەوڵی ملكەچكردنی ئەوی دی، بەرەو گفتوگۆی بنیاتنەرانە، تەنانەت بۆ ئاشتبوونەوەی نیشتمانیش. بۆ نا؟

ڕێبوار سیوه‌یلی

^{ئه‌گه‌ر قسه‌مان به‌ ته‌نیا له‌سه‌ر كورد بێت، ئه‌وه‌ كورد نه‌یتوانیوه‌ به‌ شێوه‌یه‌كی دیكه‌ هه‌بێت له‌وه‌ی كه‌ هه‌یه‌، بۆیه‌ بوونی كورد جیاوازه‌ له‌ بوونی میلله‌تێكی دی، ئه‌م جیاوازییه‌ ده‌ستنیشانی شێوازی بوونی ئه‌م ده‌كات و ئه‌مه‌ش وا ده‌خوازێت سه‌ربه‌خۆ لێی بكۆڵدرێته‌وه‌ تا شێوازی بوونه‌كه‌ی وه‌ك خۆی ده‌ركه‌وێت، نه‌ك له‌ په‌یوه‌ندیی به‌ بوونی ئه‌وانی تره‌وه‌، یان وه‌ك ئه‌وه‌ی ئه‌وانی تر بۆی ده‌ستنیشان ده‌كه‌ن و به‌سه‌ریدا ده‌یسه‌پێنن‌.}

^{مادام كوردبوونی خۆی ده‌ژی، ئه‌وه‌ بوونی ئه‌و به‌و جۆره‌ی كه‌ هه‌یه‌ شیاوی توێژینه‌وه‌یه‌ بۆ ئه‌وه‌ی شوناسی جه‌وهه‌ریی ئه‌و له‌سه‌ر ئاستی جیاوازیی بناسین، نه‌ك له‌سه‌ر ئاستی جیاكردنه‌وه‌. شكۆی كوردبوون به‌ به‌راورد به‌ كه‌مكردنه‌وه‌ له‌ شكۆی ئه‌وانی تر ده‌ستنیشان ناكرێت، به‌ڵكو ده‌ستنیشانكردنه‌كه‌ی پابه‌نده‌ به‌و شێوه‌ژیان و بوونه‌ی له‌ خۆیدا وه‌ك ئه‌وه‌ی كه‌ هه‌یه‌. بۆیه‌ توێژینه‌وه‌ له‌ بوونی كورد ده‌بێت ده‌رفه‌تی ئه‌وه‌مان بداتێ ده‌ستنیشانی شكۆی كوردبوونی بكه‌ین. مادام كورد نه‌یتوانیوه‌ به‌شێوه‌یه‌كی دی هه‌بێت له‌وه‌ی كه‌ هه‌یه‌، كه‌واته‌ ده‌بێت وه‌ك ئه‌وه‌ی كه‌ هه‌یه‌ لێی بكۆڵینه‌وه‌. به‌م جۆره‌ش حه‌ق به‌شێكه‌ له‌ بوونی بوونه‌وه‌ر وه‌ك ئه‌وه‌ی كه‌ هه‌یه‌ و شتێكی پێشینه‌ییه‌، وه‌ك حه‌قی ژیان و پاراستنی كه‌رامه‌ت، ئاواش مرۆڤبوونه‌كه‌ی حه‌قی ئه‌وه‌ی ده‌داتێ به‌ شێوه‌یه‌كی سیادییانه‌ حوكمڕانیی خۆی بكات.}

عادل باخەوان

^{هەفتەی رابردوو باسم لە گرفتی پرسی نوێنەرایەتی لای حیزبی كوردی كرد. ئەم هەفتەیە دەگەڕێمەوە سەر قەیرانێكی دیكەی هەمان ئەم حیزبە كە خۆی لە دیاردەی "پێرسۆنالیزاسیۆن/ شەخسەنەكردن" دا دەبینێتەوە. لێرەدا، مێژووی حیزب و مێژووی كەسی یەكەم، ژیانی تایبەتی كەسی یەكەم و ژیانی گشتیی حیزب، بەرژەوەندییەكانی كەسی یەكەمی حیزب و بەرژەوەندییەكانی حیزب بەشێوەیەك تێكەڵ بەیەك دەبن كە هیچ كەس و ئۆرگانیزم و دەسەڵاتێك نەتوانێت لەیەكیان جیابكاتەوە.}

^{لە كوردستاندا، هیچ زیادەڕەوی نییە گەر بڵێین: حیزب كۆبوونەوەیە لە دەوری كەسێك، حیزب یەكسانە بە لیدەرێك و "دێپەندانس/ تەبەعیەت" بۆ پرۆگرامێك نییە، بەڵكو بۆ لیدەرێكە و كۆی چالاكییە سیاسییەكان و تەنانەت پرۆگرامێكیش ئەگەر هەبێت، هەر لە بوونی لیدەرەوە شەرعیەت وەردەگرێت. بەزمانێكی سادەتر: ئامادەیی "وجودیی" حیزبێك لكاوە بە ئامادەیی "وجودیی" لیدەرێكەوە و بە نەمانی ئەو لیدەرەش حیزبەكە دەكەوێتە بەر مەترسی لەناوچوونی وجودییەوە‌.} بۆئەوەی حیزبێك لە كوردستاندا "وجودی" هەبێت، پێویستە بە پرۆسێسی "بەئایدیاڵكردنی" مێژووی لیدەرەكەیدا تێپەڕێت! پێویستە لیدەرەكەی بكات بە قوتابخانەی فیكری، رەمزی قارەمانەتی،

رەزا شوان 

^{چەند بەهایەکی بنەمایی هەن، کە مرۆڤ و کۆمەڵگا ناتوانن بەبێ ئەو بەهایانە بژین، سووریشن لەسەر ئەوەی کە ئەو بەهایانە بۆ منداڵەکانیان بکوێزنەوە.. گرنگترینی ئەو بەهایانەش لێبووردنە کە لە لووتکەی ریزبەندی پەیـژەی بەها جوانەکانەوەیە.. پێویستە هەموو مرۆڤێک ئەم بەهـایە لەخۆبگرێت.. چونکە لێبووردن زۆر واتای جوانی لەخۆی گرتووە و، شادی بە مرۆڤ دەبەخشێت. کاتێ کە مرۆڤ لە ئەوپەڕی بەهێزی و توانا و شکۆ و سنگ فراوانیدا لێدەبوورێت.. ئەمە هێندەی تر گەورەیی و شکۆداری و شادی و ویژدان ئاسوودەیی پێدەبەخشێت و، زیاتریش لە ناو کۆمەڵدا رێزدار و رەوشمەند و ناسراو دەبێت.. لێبووردنیش باشترین تۆڵەکردنەوەیە.}

^{ماهاتما گاندی دەڵێ:" لاواز ناتوانێت لێببوورێت، لێبووردن لە خەسڵەتەکانی بەهێزەکانە"
جەواهیر لال نەهرۆش دەڵێ:" تەنیا کەسە مەزنەکانن، کە دەزانن چۆن لێببوورن"
ئێمەی کوردیش لەم رووەوە پەندمان زۆرە، بۆ نموونە:" دۆژمنی خۆی بەشکراو دەخنکێنێ" پەندێکی ترمان دەڵێ:" دۆژمن بکە بە دۆست، دۆست مەکە بە دۆژمن" لێبووردن بە یەکێک لە پرانسیپەکانی مرۆڤایەتی و رەوشتی دەزانرێت، لە راستیشدا لێبووردن و لە یادکردنی ستەم و ناڕەوایی شتێکی ئاسان نییە.. بەڵام هەڵەش بە هەڵە چارەسەر ناکرێت.. ئەو چێژ و خۆشی و شادی و ئاسوودەییەی کە لە لێبووردندا هەیە، لە تۆڵەسەندنەوەدا نییە.}

عارف قوربانی

هیچ كاتێك بە ئەندازەی ئێستا نێوانی هێزە سیاسییەكانی كورد خراپ نەبووە، تەنانەت ئەوكاتەش كە شەڕی براكوژی لەنێوان چەند هێزێكدا هەبوو، لانی كەم ئەوكات هەریەك لە بەرەیەكی شەڕەكە چەند حیزبێك هاوپەیمانی بوون و هەمووشیان پێكەوە دوژمنێكی هاوبەشیان هەبوو. هێزە سیاسییەكانی دیكەی بەشەكانی كوردستانیش ئەگەر رۆڵی نێوەندگیریان نەبووبێت، تاڕادەیەك بێلایەن بوون. بەڵام ئێستا هەموو هێزەكانی كورد لە تەواوی كوردستان خەریكی ململانێی یەكترن و دوژمنە سەرەكیەكانیان لەبیركردووە.

بارودۆخی سیاسی ناوچەكەش لەبەردەم ئاڵۆزیی زۆر و كۆمەڵێك ئەگەر و پێشهاتدان كە راستەوخۆ كاریگەرییان لەسەر كوردستان دەبێت، دەوڵەتە هەرێمایەتییەكان خەریكی خۆكۆكردنەوە و خۆڕێكخستن و خۆپڕچەككردنن، هەموو سەرنجیان لەسەر میراتی ئەم جەنگەیە، هەر یەك دەیەوێ‌ لەوە زیاتریان دەستكەوێت كە ئێستا هەیانە. كوردیش خاوەنی شتێكی دانپێدانراو نین، ئەوەی هەشمانە لەبەردەم مەترسیدایە. لە رۆژهەڵات و باكوور جێ‌ پێیەكمان نەكردووەتەوە، لە رۆژئاوای كوردستان لەگەڵ ئەوەی بناغەی ماڵۆچكەیەك دانراوە، بەڵام بە قۆناغێكی راگوزەری مەترسیداردا تێدەپەڕێت. هەرێمی كوردستانیش سەرباری ئەوەی وا چارەكە سەدەیەك تەمەنی حوكمی خۆبەڕێوەبەرێتی تێدەپەڕێنێ‌، بەڵام ئەمیش دۆخی ناوخۆیی یارمەتیدەرە بۆ داڕووخان.

ڕێبوار سیوه‌یلی 

^{ساڵی 2012 له‌ كۆنفرانسێكی به‌شی فه‌لسه‌فه‌ و گۆڤاری گوڵان، توێژینه‌وه‌یه‌كم له‌سه‌ر كوردستان و ده‌وڵه‌ت پێشكه‌ش كرد. له‌و كاته‌وه‌ تا ئێستا كه‌ ساڵی 2016ه‌یه‌،‌ زۆر گۆڕانكاری به‌ سوود و زیانی بیرۆكه‌ی ده‌وڵه‌ت هاتوونه‌ته‌ ئاراوه‌، به‌ڵام یه‌كێك له‌و گۆڕانه‌ به‌رچاوانه‌ له‌ فه‌زای كولتووری سیاسیی نێوخۆیی و ده‌ره‌كییدا بریتییه‌ له‌ كاریگه‌ریی كولتوور له‌سه‌ر چۆنیه‌تیی قسه‌كردن له‌باره‌ی ده‌وڵه‌ته‌وه‌. له‌گه‌ڵ چاودێریكردنی ئه‌وه‌ی له‌ میدیاكانی هه‌رێمی كوردستانه‌وه‌ له‌لایه‌ن كه‌سایه‌تی و لایه‌نی سیاسییه‌وه‌ باس ده‌كرێت و ئه‌مێستاش ئه‌م باسانه‌ به‌رده‌وامن، منیش به‌ خوێندنه‌وه‌كانی خۆمدا چوومه‌ته‌وه‌ و له‌به‌ر ڕۆشنایی ئه‌و باسانه‌دا، چه‌ند به‌شێكی دیكه‌م بۆ وتاره‌كه‌م زیاد كردوون و لێره‌دا ده‌یانخه‌مه‌ ڕوو، ئه‌مه‌ش وه‌ك به‌شدارییكردنێكی فیكریی له‌و بواره‌دا. له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ئه‌و باسانه‌ به‌رده‌وامن، ئه‌م باسانه‌ ده‌كه‌ونه‌ چوارچێوه‌ی دیبه‌یت و گفتوگۆكردنه‌وه‌ له‌وباره‌یه‌وه‌. منیش پێ به‌پێی ئه‌و ده‌رفه‌تانه‌ی بۆم ڕه‌خساون، درێژه‌م به‌ بابه‌ته‌كه‌م داوه‌ و له‌ چه‌ند كۆنفرانسێكدا و هه‌ر جاره‌ی به‌شێك له‌ بابه‌ته‌كه‌ی خۆمم پێشكه‌ش كردووه‌، بۆ نموونه‌ له‌ (دیداری هزری نه‌ته‌وه‌یی) له‌ سۆران، كه‌ كتێبخانه‌ی گشتی و ڕێكخراوه‌ ناحكوومییه‌كانی ئه‌و ده‌ڤه‌ره‌ ڕێكیان خستبوو،}

عارف قوربانی

هەڵوێستەكانی ئەم ماوەیەی پارتی دادوگەشەپێدانی توركیا و رەفتارەكانی ئەردۆغان، راستییەك دەسەلمێنن كە هەڵە تێگەیشتنێك هەبووە لەبارەی سیاسەتی سەركردەكانی ئەم پارتە و ئەو گۆڕانكاریانەی لە 15 ساڵی رابردووی توركیادا هاتوونەتە دی. بەهۆی ئەوەی پێشتر نكوڵی لە بوونی كورد دەكرا و هەموو رێگەیەكی پەرتەوازەكردن و چەوساندنەوە بەرانبەری گیرابووە بەر، گۆرانی و ناو و وشەی كوردی قەدەغە كرابوون و بەكارهێنانیان سزای مردنی لەسەر بوو، كاتێك حیزبێك دێتە سەر حوكم ئەو قەدەغەكراوانە لەسەر كورد هەڵدەگرێت، بواری هەناسەیەك دەدات بە كورد و دان بە بوون و ناسنامەیدا دەنێت، لەژێر پەرچەمی پرۆسەی ئاشتی ئیدیعای چارەسەری پرسی كورد دەكرێت. هەموو لایەك ئەم گۆڕانكاری و كرانەوەیە لە سیاسەتی توركیادا دەگێڕنەوە بۆ سیاسەتی ئاك پارتی، تا رادەی بە پاڵەوانكردن ستایشی ئازایەتی رابەر و سەركردەكانیان دەكرێت كە رەگوڕیشەی كەمالیزمیان هەڵكێشا، ئومێدێكی زۆر لەسەر بەهێزیی پێگە و ئایندەی ئەم حیزبە هەڵچنرا كە تا لەناوخۆی توركیا بەهێز بێت، كرانەوەی زیاتر و مەوداكانی لێكگەیشتن بۆ پێكەوەژیانێكی ئاشتیانە دەستەبەر دەبێت. 

گۆران محەممەد

حیزبی كوردی، رێككەوتن ناكەن تا پلان و بەرنامەی هاوبەش دابڕێژن، رێككەوتنیش ناكەن تا پلاتفۆرمێكی فراوانتری كاركردن بەرهەم بهێنن. نزیكەی هەموو رێككەوتنەكانی نێوانی حیزبە كوردییەكان، بۆ شەڕنەكردن بووە، ئاخر حیزبی كوردی، ئەگەر یەك لیست نەبن شیر و تیر لە یەك دەسوون. ئەگەر یەك بەرە نەبن، تۆپ و خەندەقیان لە نێواندا دەبێ، جا ئیتر تۆپ و خەندەقی راستەقینەی وەك ئەوەی لە نێوانی یەكێتی و پارتیدا هەبوون، یانیش تۆپ و خەندەقی زارەكی وەك ئەوەی لە نێوانی گۆڕان و یەكێتیدا هەیە.

گۆڕان لە بەرامبەر پارتی كە سەرۆكی هەرێمی هەیە توندهەڵوێستە، كەچی لەگەڵ یەكێتی كە جێگری سەرۆكی هەرێمی هەیە هاوهەڵوێستە! گۆڕان سەرۆكایەتی هەرێم بە ترۆزی تێگەیشتووە، ئەگەر سەرە تاڵەكەیت لێكردەوە، ئەوەی دیكەی شیرینە. لای گۆڕان سەرەكە قووت ناچێ، دەنا ئەوەی دی ڕەحمەتە.

فاروق حه‌جی مسته‌فا

^{رۆژاڤای كوردستان له‌ هه‌موو ره‌وش و كاروبارێكی خۆیدا له‌ دووبه‌ره‌كیدا ده‌ژی. ئه‌و شوێنه‌ مێژووییه‌ی كورد له‌سه‌ری ده‌ژی، رێككه‌وتنێك له‌باره‌ی ناوه‌كه‌یه‌وه‌ نییه‌. هه‌یه‌ پێی ده‌ڵێ (رۆژاڤا)، هه‌یه‌ پێی ده‌ڵێ (رۆژاڤای كوردستان)، هه‌شه‌ پێی ده‌ڵێ (كوردستانی سووریا). له‌ گوتاری سیاسیشدا، بزووتنه‌وه‌ی سیاسی زاراوه‌ی (گه‌لی كورد)ی به‌ زاردا ده‌هات. بۆ ئه‌وه‌ی پتر ئه‌مین بین، هه‌شبوو به‌ سه‌رزه‌مینی كوردنشینی ده‌گوت (به‌شه‌ كوردستانی لكێندراو به‌ سووریا). ئه‌میش دروست وه‌ك هێزه‌یلی سیاسیی ئێمه‌ كه‌ به‌سه‌ر سێ ته‌وه‌ردا دابه‌ش بوون:}

<sup>(ته‌ڤده‌م)، (ئه‌نه‌كه‌سه‌)، (هاوپه‌یمانی). ته‌ڤده‌م، له‌ رووی ده‌سه‌ڵات و به‌ڕێوه‌بردن و ژیانی گشتییه‌وه‌، ده‌ستی به‌سه‌ر هه‌موو رۆژاڤادا گرتووه‌. (ئه‌نه‌كه‌سه‌) واته‌ ئه‌نجومه‌نی نیشتیمانیی كورد له‌ سووریا، ته‌نیا هه‌واداران و هه‌ندێ باره‌گای هه‌یه‌، ئه‌و ته‌نانه‌ت توانای ئه‌وه‌شی نییه‌ كه‌ وه‌ك ئۆپۆزسیۆن خۆی بنوێنێ. وێڕای ئه‌وه‌ی ئه‌و زۆر كۆشش ده‌كات، به‌ڵام ته‌ڤده‌م رێی لێ ده‌گرێت. هه‌رچی (هاوپه‌یمانی)یه‌، ئه‌و وه‌ك چوارچێوه‌یه‌كی ئۆپۆزسیۆن خۆی ده‌خاته‌ روو، زۆربه‌ی پارته‌كانی مۆڵه‌ت دراون، ده‌شڵێن كه‌ ئه‌وان بریتین له‌ باڵی سێیه‌م له‌ نێوانی هه‌ردوو لا (ئه‌نه‌كه‌سه‌، ته‌ڤده‌م).

له‌ لای هێزه‌یلی كورد جیاوازی و ناته‌بایی باڵاده‌سته‌، ئه‌و ناته‌باییه‌ش نه‌ك زیاتر ته‌شه‌نه‌ ده‌ستێنێ، به‌ڵكوو خه‌ریكه‌ ده‌بێته‌ به‌شێك له‌ ره‌فتاری سیاسی. ئه‌مه‌ نه‌نگییه‌ك نییه‌،</sup>

رەزا شوان                                                                               

^{ئازادی تەنها وتنی وشەیەکی سەرزارەکی و راگوزاری نییە، ئازادی ئەو هەوا پاک و بێگەردەیە کە} هەڵیدەمژین.. ئازادی ئەو هەست و نەستە جوان و پیرۆزەیە، کە هەمیشە لە هۆش و لە ناخی دڵ و دەروونماندایە.. ئازادی بناغەی ژیانە و، مافێکی بنەڕەتی و سەرەکییە لە مافەکانی هەموو کەسێک، لەگەڵیدا لەدایک دەبێ و لەگەڵیدا دەژی.. ئازادی شیرینترین و پێویسترین شتە لە ژیاندا.. ژیان بەبێ ئازادی زیندانێکی تاریک و تەنگە و، هیچ واتایەکی نییە.. چونکە ژیان و ئازادی یەکن، دوو گیانن لە یەک جەستەدا.. ژیان بەبێ ئازادی لەشێکە بەبێ گیان.

^{(جان جاک رۆسۆ) دەڵێ: "وازهێنان لە ئازادی.. وازهێنانە لە ژیان.." ئازادی مافێکی سروشتی مرۆڤە.. کەس بۆی نییە ئازادی لە کەسێکی تر زەوت بکات.. ئەگەر بە دروستی ئەم مافەی خۆی بەکاربهێنێت و، دژی ئازادی و مافەکانی هیچ کەسێکی تر نەبێت.}

^{(میخایل نەعیمە) دەڵێ: "ئـازادی بەنرخترین شتە.. بۆیە نرخی گـرانە"}

^{(نووسەرێکی رۆژئاوایی) ش دەڵێ: "گەر تۆ هەموو شتەکانت لەدەست بدەیت، تەنها ئازادی نەبێت، تۆ هێشتا دەوڵەمەندیت"}

^{(ئەبراهام لینکۆڵن) یش دەڵێ: "کەس حەزی بە پێوەن نییە، گەر لە زێڕیش بێت"}