هه‌ریه‌ك له‌ سعودیە، بەحرەین، میسر و ئیمارات هۆشداری ده‌ده‌نه‌ ئێران دەست له‌ کاروباری ناوخۆی وڵاتانی ناوچەکە وەرنەدات و پەیوەندی دراوسێیەتی لەبەرچاو بگرێت.

لووتكه‌ی کۆبوونەوەی سه‌ركرده‌كانی هەریەک لە وڵاتانی میسر، بەحرەین، سعودیە و ئیمارات (کە بە چوارینه‌ی عه‌ره‌بی ناسراون) لە ئەبوزەبی پایتەختی ئیمارات ئه‌نجامدرا، کە تێیدا ئەحمەد ئەبو غێت، سکرتێری گشتی کۆمکاری عەرەبی بەشداربوو. 

دوای کۆبوونەوەکە، چوارینه‌ی عه‌ره‌بی راگه‌یێندراوێكی هاوبه‌شیان بڵاوكرده‌وه‌. تێیدا داوایان لە ئێران کرد "رێز لە سەروەری وڵاتانی عەرەبی و دراوسێ بگرێت".

لە کۆبوونەوەکەدا باس لە پەیوەندی وڵاتانی ناوچەکە لەگەڵ ئێران کراوە. ئاماژە بەوەشکراوە، بەهۆی دەستوەردانی ئێران لە کاروباری ناوخۆی سووریا، لوبنان و عێراق، شەڕی مەزهەبی لە ناوچەکە دروست بووە و ناسەقامگیریی بەردەوام هەیە.

هەر لە راگەیێندراوەکەدا هاتووە "بڕیاری 2216ی نەتەوە یەکگرتووەکان، کە تایبەتە بە سزای چەک لە یەمەن، لەلایەن ئێرانەوە پێشێل دەکرێت".

لووتكه‌ی "چوارینەی عەرەبی" لە کۆبوونەوەی کانوونی دووەمی 2016ی کۆمیسیۆنی کۆمکاری عەرەبی پێکهێنرا.

05/02/2017

راوێژکارێکی باڵای رابەری کۆماری ئیسلامی ئێران دەڵێت، هەڕەشەکانی ئەمریکا لەسەر تاقیکردنەوەی مووشەکی بالیستیکی لەلایەن ئێرانەوە، جێگەی بایەخی تاران نین.

عەلی ئەکبەر ویلایەتی، راوێژکاری باڵای عەلی خامنەیی دەڵێت "ئەمە یەکەمجار نییە ئەمریکا هەڕەشەی لەو جۆرە لە ئێران دەکات و واشنتن خۆیشی دەزانێت ئەو هەڕەشانە بێکەڵکن".

ویلایەتی پەرەپێدانی سیستەمی بالیستیکی بە مافێکی وڵاتەکەی دەزانێت و دەڵێت "ئێران پێویستی بە مۆڵەتی هیچ لایەنێک نییە تاوەکو بەرگری لەخۆی بکات".

ئەم وەڵامەی ئێران لەکاتێکدایە، هەر ئەمڕۆ پێنجشەممە 2-2-2017 دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا لە دوو تویتدا رایگەیاند، دەبوو ئێران سوپاسگوزاری ئەو رێککەوتنە بکات، کە ئیدارەی ئەمریکا لەگەڵی واژۆکردووە. 

ترەمپ دەڵێت "ئێران لەسەر لێواری رووخان بوو، بەڵام رێککەوتنەکەی وڵاتانی زلهێز جارێکی دیکە رووحی بۆ ئێران گەڕاندەوە". دوا مووشەک کە ئێران تاقیکردەوە، مەوداکەی مامناوەندە و دروستکراوی ئێرانە بەناوی خۆرامشەهر. ئەو مووشەکە 965 کیلۆمەتر بەئاسمانەوە بووە بەر لە تەقینەوەی. بەپێی زانیارییەکانی ئەمریکا تاقیکردنەوەکە سەرکەوتوو نەبووە.

ئەوە 12مین مووشەکی بالیستییە ئێران تاقیدەکاتەوە لەدوای واژۆکردنی رێککەوتنە ئەتۆمییەکەی لەگەڵ ئەمریکا. ئیدارەی ئۆباماش جەختی لەوەکردبووەوە، رێککەوتنەکە رێگری لە ئێران دەکات مووشەکی بالیستی تاقیبکاتەوە

ئەنجوومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی داوای لەئێران کردووە تاقیکردنەوەی مووشەکی بالیستی رابگرێت.

04/02/2017

ئەنجوومەنی ئاسایشی نەتەوە یەکگرتووەکان لەبارەی تاقیکردنەوەی مووشەکی ئێران کۆبووەوە. باڵیۆزی ئەمریکا لە نەتەوە یەکگرتووەکان رایگەیاند، ئێران مووشەکی بالستیکی تاقیکردووەتەوە کە توانای هەڵگرتنی کڵاوەی ئەتۆمی هەیە، ئەمریکا کاردانەوەی دەبێت بەرامبەر بە چالاکییە سەربازییەکانی ئێران.

باڵیۆزی بەریتانیاش لە نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ رووداو ئاشکرایکرد، رێککەوتنی ئەتۆمی جگە لە سنووردارکردنی چالاکییە ئەتۆمییەکان، هەوڵێک بووە بۆ کۆنترۆڵکردنی چالاکییەکانی ئێران لە ناوچە، بەڵام تێیدا سەرکەوتوو نەبوون. ئێرانیش بە بوونە بەربەست لە بەرامبەر سەقامگیربوونی ئاشتی لە ناوچە تۆمەتبار دەکات.

نیکی هایلی، باڵوێزی ئەمریکا لە نەتەوەیەکگرتووەکان دەڵێ "ئێمە زانیاری تەواومان هەیە، کە رۆژی یەکشەممەی رابردوو 29-1-2017 ئێران مووشەکێکی بالیستی مامناوەندی تاقیکردووەتەوە. ئێمە لەم ئیدارەیە بڕیارمانداوە چاوپۆشی لەم رەفتارانەی ئێران نەکەین. ئێمە کردارمان دەبێت، بەهێز دەبین و دەنگمان بەرزدەبێت، هەموو شتێک دەکەین بۆ پاراستی خەڵکی ئەمریکا و جیهان".

لەبەر ئەوە ئەمریکا داوای کۆبوونەوەیەکی نائاسایی ئەنجوومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی کرد. بەپێچەوانەی هەڵوێستی بەرپرسانی ئیدارەی باراک ئۆباما، رۆژی سێشەممە، باڵوێزی نوێی ئەمریکا لە نەتەوەیەکگرتووەکان داوای لە هەموو وڵاتان کرد کە ئیدی متمانەیان بە ئێران نەبێت.

نیکی هایلی هەروەها گوتی "ئێرانییەکان دەڵێن ئەو مووشەکانەمان لە دژی وڵاتانی دیکە بەکارناهێنین. من، بە جیهان دەڵێم دەبێت وشیار بن. ئەمریکا ساویلکە نییە هەروا هەڵبخەڵەتێنرێت. ئێمە کاردانەوەمان دەبێت"، بەڵام رەتی کردەوە بڵێت ئەو کاردانەوەیە چی دەبێت.

دیپلۆماتکاران دەڵێن: باڵیۆزی نوێی ئەمریکا لە نەتەوەیەکگرتووەکان، لە کۆبوونەوە داخراوەکاندا وا دەردەکەوێت کە خۆیشی نازانێت دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا بەنیازە چی بەرامبەر ئێران بکات. ژمارەیەکی زۆری دپلۆماتکارانی وڵاتانی هاوپەیمانی ئەمریکایش دڵنیا نین لەوەی، ترەمپ ئامادەیە رێککەوتنامە ئەتۆمییەکە هەڵبوەشێنێتەوە یان نا.

بەڵام باڵیۆزی بەریتانیای هاوپەیمانی ئەمریکا، لە نەتەوە یەکگرتووەکان لە وەڵامی پرسیاریکی رووداودا بۆ یەکەمین جار بابەتی رێککەوتنامە ئەتۆمییەکەی بەستەوە بە رۆڵی ئێران لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا.

ماسیو رایکرۆفت، باڵیۆزی بەریتانیا لە نەتەوە یەکگرتووەکان دەڵێ "کاتێک ئێمە رێککەوتنامە ئەتۆمییەکەمان واژۆکرد دەمانویست ئێران ببێتە هێزێکی هەرێمی بەرپرسیار، بەڵام ئەگەر سەیری سیاسەتی ئێران بکەی لە سووریا و عێراق و لوبنان و یەمەن، دەبینی ئەوە رووینەدا. تاوەکو ئێستا ئێران بەربەستە لە بەردەم سەرکەوتنی ئاشتی لە ناوچەکەدا".

ئەم لێدوانە پێچەوانەی هەڵوێستی پێشووی بەریتانیا و ئەمریکایە، کاتێک نوێنەرانی هەردوو وڵات دەیانگوت، رێککەوتنامە ئەتۆمییەکەیان لەگەڵ ئێران، مەرجدار نییە بە رۆڵی ئێران لە شەڕەکانی سووریا، یەمەن و عێراق.

03/02/2017

رۆژهەڵاتی نێوەڕاست یەكێك لە ئەولەویەتەكانی ئیدارەی نوێی ئەمریكا دەبێت، لەبەر ئەوەی لە چەند ساڵی دواییدا تیرۆریزم لەم ناوچەیە كێشەیەكی گەرم بووە و ژمارەیەكی زۆر لە سەربازان و راوێژكارانی سوپای ئەمریكا هێشتا لەم ناوچەیە جێگیرن، ئەمە جگە لەوەی ئەمریكا مێژوویەكی درێژی لە بەشداری لە سیاسەتی ئەم ناوچەیەدا هەبووە. بۆیە جەیمز جێفری، باڵیۆزی پێشووی ئەمریكا لە عێراق و دەنیس رۆس، راوێژكاری تایبەتی باراك ئۆباما و هیلاری كلینتن، لە راپۆرتێكی پەیمانگەی واشنتندا تیشك دەخەنە سەر ئەو بنەما گشتییانەی بەبۆچوونی ئەوان ئیدارەی نوێی كۆشكی سپی دەبێ بایەخیان پێبدات.

ئەو بنەما گشتیانەی دوو بەرپرسەكەی پێشووی حكومەتی ئەمریكا دەستی لەسەر دادەنێن، لەو هەشت خاڵەی خوارەوەدا خۆیان دەبیننەوە:

یەكەم: جڵەوكردنی ئێران

لەو بەشەی راپۆرتەكەدا جەخت لەسەر ئەوە دەكرێتەوە كە "ئێران بە مەبەستی فراوانكردنی دەسەڵاتی خۆی لە ناوچەكەدا دەستی گەیاندووەتە ناو ژمارەیەك وڵاتی عەرەبی، لەوانەش عێراق، یەمەن، سووریا، لوبنان و بەحرەین". جگە لەمە جەنگی نێوخۆیی سووریا سەلماندی ئێران چ كاریگەرییەكی لەسەر ناوچەكە و جیهان بە گشتی هەیە، لەبەر ئەوەی پشتگیریی تاران لە حكومەتی دیمەشق، كوشتاری هەزاران كەس، ئاوارەبوونی نیوەی دانیشتووانی سووریا و بەشداریی رووسیای لە قەیرانی سووریا لێكەوتەوە. هەر بۆیە راپۆرتەكە جەخت لەسەر ئەوە دەكاتەوە كە "هەتا ئێران جڵەو نەكرێت، ناوچەكە لە شەڕی تایفی قووڵتر و كارەساتبارتری نێوان شیعە و سوننەدا نوقم دەبێ". 

سەبارەت بە رێككەوتنە ئەتۆمییەكەی نێوان ئێران و گرووپی 5+1، راپۆرتەكە ئاماژە بۆ ئەوە دەكات كە "ستراتیژی زیرەكانە ئەوەیە سیاسەتە هەڕەشەئامێزەكانی ئێران بكات بە ئامانج نەك رێككەوتنە ئەتۆمییەكە"، چونكە ئەگەر واشنتن رێككەوتنەكە هەڵبوەشێنێتەوە، ئەوە دەبێت وەڵامی دوو پرسیار بداتەوە: یەكەم: چی هەیە لەجێی ئەو رێككەوتنە؟ دووەم: هەڵوەشاندنەوەی رێككەوتنەكە بە چ شێوازێك سنوور بۆ فراوانخوازییەكانی تاران دادەنێت؟

دووەم: تێكشكاندنی داعش

شەڕی دژی داعش، حكومەتی عێراقی خستووەتە ژێر خەرجییەكی زۆرەوە. هەڕەشەی هێرشەكانی ئەم گرووپە لە ناوچەكە و سەرانسەری جیهاندا بەردەوامە، بۆیە لەناوبردنی ئەم گرووپە زەروورەتێكی هەنووكەییە. جێفری و رۆس پێیانوایە بەهۆی درێژەكێشانی هەڕەشەكە "ئیدارەی نوێ دەبێت بە بژارەكانی بەردەستی خۆیدا بچێتەوە، لەوانەش دەبێت بیر لە بەكارهێنانی هێزی سەربازیی زیاتر بكاتەوە، هەروەها پێویستە حكومەتە سوننەكانی ناوچەكە هان بدات لە ئاوەدانكردنەوەی ناوچە ئازادكراوەكاندا بەشداری بكەن".

سێیەم: شەڕی دژی گرووپە تووندڕەوەكانی دیكە

تاڵیبان و داعشی لێدەرچێت، ئەمریكا بەشدارییەكی سنوورداری لە جەنگی دژی رێكخراوە توندئاژۆ ئیسلامییەكانی دیكەدا هەبووە كە خۆی لە هێرشی فڕۆكەی درۆن، راهێنانی هێزی سەربازیی وڵاتان و پێشكەشكردنی راوێژی سەربازیدا بینیوەتەوە. ئامادەكارانی راپۆرتەكە پێیانوایە بەم ئاستە لە بەشداریی ئەمریكا "ئەگەری سەرهەڵدانەوەی خێرای ئەلقاعیدە لەئارادایە".

چوارەم: پاراستن و راگرتنی هاوپەیمانێتییەكان

دوو دیپلۆماتە ئەمریكییەكە پێیانوایە پەیوەندییەكانی نێوان واشنتن و هاوپەیمانەكانی لە ناوچەكەدا لاوازە، ئەم بارودۆخەش لەوێوە سەرچاوەی گرتووە كە ئەو وڵاتانە پێیانوایە "ئەمریكا مامەڵەیەكی گونجاوی لەگەڵ عێراق، سووریا و كێشەی داعش نەكردووە". بەبۆچوونی ئامادەكارانی راپۆرتەكە، بە مەبەستی چارەسەری كێشەكانی نێوان ئەمریكا و هاوپەیمانانی لە ناوچەكەدا پێویستە كۆشكی سپی "كۆمەڵێك هەنگاوی كاریگەرتر بهاوێ‌".

جێفری و رۆس بڕوایان وایە "پێویستە ئەمریكا كۆمەڵێك هەنگاوی خێرا و زەق بنێت بۆ ئەوەی هاوپەیمانەكانی دڵنیا بكاتەوە" كە یەكەمیان پەیوەندی بە حوكمڕانی و پرسەكانی پەیوەندیدار بە مافەكانی مرۆڤەوە هەیە، دووەمیان بۆ پرسی پرۆژەكانی نیشتەجێبوونی ئیسرائیل و دانوستاندنەكانی نێوان ئیسرائیل و فەڵەستینییەكان دەگەڕێتەوە". هەنگاوی سێیەمیش پەیوەندی بە پرسی رادەستكردنەوەی فەتحوڵڵا گولەن، سەرۆكی بزووتنەوەی خزمەتەوە هەیە. راپۆرتەكە هەروەها ئاماژە بۆ ئەوەش دەكات كە ئەمریكا پێویستە سیاسەتێكی بۆ پشتگیریكردن لە چاكسازییەكانی سعودیە هەبێت كە لە چوارچێوەی پلانی روئیای 2020 و 2030دا خۆی دەبینێتەوە.

پێنجەم: هاوكاری لە چارەسەركردنی كێشەكانی ناوچەكە

بەپێی راپۆرتەكە، یەكێك لە نەریتەكانی لەمێژینەی ئەمریكا ئەوە بووە كە بەشدارییەكی دیپلۆماتیكی كارای لە چارەسەری كێشەكانی رۆژهەڵاتی نێوەڕاستدا هەبووە، بۆ نموونە كێشەی نێوان كورد و توركیا، فەڵەستین و ئیسرائیل، پاكستان و هیندستان، توركیا و یۆنان. بەبۆچوونی دوو دیپلۆماتە ئەمریكییەكە "ئەمە بەشێك بووە لە سیاسەتی ئەمریكا بۆ پاراستنی ئاسایشی ناوچەكە".
راپۆرتەكە جەخت لەسەر ئەوەش دەكاتەوە كە ئەگەرچی ئەم هەنگاوە پێگەی ئەمریكا لە ناوچەكە بەرز دەكاتەوە، بەڵام لە چاو چوار بنەماكەی پێشتر پێگەیەكی لاوەكی هەیە.

شەشەم: بەكارهێنانی هێزی سەربازی

ئامادەكارانی راپۆرتەكە جەخت دەكەنە سەر ئەوەی كە هەوڵە دیپلۆماسییەكانی ئەمریكا پێویستیان بە پشتیوانیی هێزی سەربازیش هەیە، كە زۆربەی جاران بۆ مەبەستی رێگریكردن و هەندێكجاریش بۆ بەشداریكردنی راستەوخۆتر (واتە هێرشی سەربازی) بەكاردەهێنرێن. ئەگەرچی ئامادەكارانی راپۆرتەكە پێیانوایە هەوڵەكانی هێزەكانی ئەمریكا بۆ پاراستنی رەوشی ناوچەكە سەركەوتوو بوون، بەڵام لەهەمانكاتدا جەخت لەسەر ئەوەش دەكەنەوە كە "هێزەكانی ئەمریكا بەپێی پێویست هەماهەنگی و هاوبەشییان لەگەڵ هێزە نێوخۆییەكانی وڵاتەكان نەكردووە".

حەفتەم: بەكارهێنانی هێزی ئابووری و هێزی نەرم

هەردوو كۆنە دیپلۆماتی ئەمریكی پێیانوایە هاریكاری دارایی و تەكنیكی، برەوپێدانی بازرگانی و شێوازەكانی دیكەی بەكارهێنانی هێزی نەرم دەتوانن ئامرازی دیپلۆماسی و پاراستنی ئاسایش بن. بەگوێرەی راپۆرتەكە بەرچاوترین هەنگاو لەم پەیوەندییەدا هاریكارییە مرۆییەكانن "كە سەقامگیریی بۆ وڵاتەكانی ناوچە و وڵاتانی رۆژهەڵاتی ئەوروپاش دەگەڕێننەوە"، نموونەش بۆ ئەمە "هاوكارییەكانی ئەمریكایە بۆ چارەسەری قەیرانی ئاوارەكانی سووریا".

راپۆرتەكەی پەیمانگای واشنتن هەروەها ئاماژە بە بەشداری كۆمپانیاكانی نەوتی ئەمریكا لە كەرتی نەوت و غازی وڵاتانی رۆژهەڵاتی نێوەڕاست، كەرتی كارەبای عێراق و كێڵگە غازییەكانی رۆژهەڵاتی دەریای نێوەڕاست دەكات كە لە هەموو حاڵەتەكاندا بەشداری ئەمریكا هاوبەشێتییەكی پتەوی دروستكردووە.

هەشتەم: خۆدوورگرتن لە سیاسەتی گۆڕانكاری و چاككردنەوە

ناوچەی رۆژهەڵاتی نێوەڕاست بەدەست كۆمەڵێك كێشەی درێژخایەنی كۆمەڵایەتی، ئابووری و حوكمڕانییەوە دەناڵێنێ، هەڕەشە ئەمنییەكان و سەرهەڵدانی گرووپە ئاینییە توندئاژۆكان ئەم كێشانەیان قورستر كردووە. بەبۆچوونی جێفری و رۆس هەردوو ئیدارەی پێشووی ئەمریكا هەوڵی چاكسازییان لەم بوارانەدا داوە، بەڵام "هیچكامیان سەركەوتوو نەبوون و ناوچەكەیان ناسەقامگیرتر كردووە".

ئامادەكارانی راپۆرتەكە جەخت لەسەر ئەوە دەكەنەوە ئەم سیاسەتە درێژخایەنە وایكردووە فۆكەسی "سەرمایە دارایی و مرۆییەكان لە كێشە هەنووكەییەكانەوە بۆ كێشە درێژخایەنەكان بگۆڕدرێ"، بەمەش هەڕەشە ئەمنییەكانی سەر ناوچەكە لەجێی خۆیان ماون.

03/02/2017

دۆناڵد ترەمپ پەیامێکی دیکەی هەڕەشەئامێزی ئاراستەی ئێران کرد و رایگەیاند، ئێران یاری بە ئاگر دەکات. وەزیری دەرەری ئێرانیش وەڵامی دەداتەوە.

لە تویتێکدا، دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا رایگەیاند: "ئێران یاری بە ئاگر دەکات. سوپاسگوزاری ئەوە نین سەرۆک ئۆباما چەند باش بوو لەگەڵیان، بەڵام من وانابم".

لە وەڵامی گوتەکانی ترەمپ، جەواد زەریف، وەزیری دەرەوەی ئێران هەر لە تویتەرەوە رایگەیاند "ئێران لە هەڕەشە ناترسێت لەکاتێکدا ئێمە ئەمن و ئاسایشمان لە گەلەکەمانەوە دەستکەوتووە. ئێمە هەرگیز دەستپێشخەری بۆ شەڕ ناکەین، بەڵام تەنیا پشت بە هێزی خۆمان دەبەستین بۆ بەرگری".

رۆژی رابردوو، ترەمپ پەیامی ئاراستەی ئێران کرد و گوتی "بە فەرمی هۆشداریمان بە ئێران داوە و خراوەتە ژێر چاودێری. دەبێت ئێران سوپاسگوزار بێت، کە ئەمریکا ئەو رێککەوتنە خراپەی لەگەڵ واژۆ کردووە".

ترەمپ راشیگەیاند "ئێران لە لێواری کەوتن بوو و ئەمریکا ئابوورییەکەی بووژاندەوە. ئەمریکا چانسێكی نوێی بە بووژانەوەی ئابووری ئێران دا و 150 ملیار دۆلاری لە رێککەوتنێکی خراپدا پێدا".

هۆشدارییەکەی ترەمپ دووبارەکردنەوەی لێدوانەکەی مایکڵ فلین، راوێژکاری ئاسایشی نیشتمانی ئەمریکا بوو، کە لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەڤانیی گوتەبێژی کۆشکی سپیدا بەشداریی کرد و بەتووندی رەخنەی لە تاقیکردنەوەی مووشەکی بالستیکی و هەڵوێستەکانی ئێران بۆ ناسەقامگیرکردنی رۆژهەڵاتی نێوەڕاست گرت. 

هۆشدارییەکانی واشنتن دوای ئەوە دێت، هەفتەی رابردوو نیکی هایلی، باڵیۆزی ئەمریکا لە نەتەوە یەکگرتووەکان رایگەیاندبوو "زانیاری تەواومان هەیە رۆژی 29-1-2017 ئێران مووشەکێکی بالستیکی مامناوەندی تاقیکردووەتەوە. ئێمە لەم ئیدارەیە بڕیارمانداوە چاوپۆشی لەم رەفتارانەی ئێران نەکەین. ئێمە کردارمان دەبێت، بەهێز دەبین و دەنگمان بەرز دەبێت، هەموو شتێک دەکەین بۆ پاراستنی خەڵکی ئەمریکا و جیهان".

04/02/2017