ۆفڕا بێنگیۆ/ هائارێتس

لە ئینگلیسییەوە: مەسعوود مەناف
ئەو گۆڕانکارییانەی کە لەم ساڵانەی دواییدا لە وڵاتانی عەرەبی ڕوییدا، چەخماخەی پێشکەوتنێکی لێڵی تری لە ناوچەیەکی کەمتر ناسراو بەڵام ستراتێژیک لە سێ گۆشەی عێراق، تورکیا و سووریا لێدا. ناوچەیەک کە دەکرێ ناوی "کوردستان"ی لی بنیین. ئاکامی ئاشکرای ئەو گۆڕانکارییانە دەتوانێ ببێ بە هۆی شکڵگرتنی دەوڵەتێکی کوردی بە ویشکایی گرێدراو لە عێراق. دەوڵەتێک کە هەوڵ دەدات داڵانێک بۆ خۆی بکاتەوە تا بگاتە دەریای مەدیترانە. ئەگەر بێت و ئەو هەوڵە سەربگرێ، ئاواتی لەمێژینەی کوردەکان بۆ ڕاگەیاندنی سەربەخۆیی تا ڕادەیەکی زۆر لە ڕاستی نزیک دەبێتەوە. گەلۆ چەندە مومکینە کە سیناریۆیەکی لەم چەشنە لە ئارادابێ و چ فاکتۆرگەلێک دەتوانێ یارمەتیدەری وەڕاست گەڕانی بێت؟

رووداو- کەرکووک

 دوێنێ پێنج شەممە، ئەحمەد داود ئۆغلو، وەزیری دەرەوەی تورکیا لە سەردانەکەیدا بۆ کەرکووک بارەگای بەرەی تورکمانی بەسەر کردەوە و بۆ ژمارەیەکی بەرچاوی تورکمانەکانی کەرکووک دوا. (رووداو) دەقی قسەکانی وەزیری دەرەوەی تورکیا بۆ تورکمانانی کەرکووک بەبێ دەستکاری بڵاو دەکاتەوە:  دوای 75 ساڵان من وەکو یەکەمین وەزیری دەرەوەی تورکیا دێمە کەرکووک، ئێوە زۆر چاوەڕوانی ئێمە مانەوە بەڵام بەڵێن دەدەم لەوە بەدواوە نەهێڵین ئەوەندە چاوەڕوانمان بمێننەوە. (ئامادەبووان بەیەکەوە دروشمی "داود ئۆغلۆ بەدخێر هاتی"یان دەگووتەوە).  پێش ئەوەی بێمە ئێرە، ئاوازی مامۆستای مەزن عەبدوڵواحید گوزەلی ئۆغلۆ-م گوێداری کرد "چیا وانەی خۆڕاگری لەمن فێربوو، زنجیری پۆڵایین نەیتوانی من ببەستێتەوە بەڵام کەرکووک منی بەستەوە". (ئامادەبووان به گوێبیست بوونی ئەو پارچە شێعرە دروشمی "کەرکووک تورکە و تورک دەمێنێ"یان دەگووتەوە).

ولادیمێر ڤان ویڵخنبێرخ

كوردەكانی سووریا ساڵەهایە لەلایەن حكومەتەكانی سووریاوە سیاسەتی تەعریبی بەزۆریان بەسەردا پیادەكراوە. لەئەنجامی ئەمەشدا زۆر لە زەویوزاری كورد لەلایەن عەرەبەكانەوە داگیركرا و خۆشیان لە ناوچە كوردییەكان دەركران. هاوكات خێزانی عەرەب هێنرانە ناوچە كوردییەكان. كەچی ئێستا هەم عەرەبەكان و هەم كوردە پێشتر دەركراوەكانیش بەرەو ناوچە كوردییەكان هەڵدێن. چونكە خەریكە وردە وردە ناوچە كوردییەكان (وەك كۆبانێ و عەفرین) بكەونە دەست كورد خۆیانەوە. بەهۆی ئەو راستییەوە كە ئەسەد نایەوێ كێشەی لەگەڵ كوردەكاندا هەبێت، هەروەها پارتە كوردییەكانیش خۆیان لە شەڕكردن لەدژی ئەسەد بەدوورگرت، بۆیە زۆربەی ناوچە كوردییەكان بە هێمنی و بێ كێشە مانەوە. لەئەنجامی ئەمەشدا زۆر لە كوردەكان وتەنانەت عەرەبەكانیش پەنایان بۆ

سیاوەش گودەرزی

دەسپێكی شۆڕشی سووریا (بە زۆری عەرەبی سوننە) لە 16 مانگی رابردوودا هەلێكی زێڕینی بۆ كورد رەخساند. كورد لەبەردەم 3 ئەلتەرناتیڤی سەرەكیدا بوو، یەكەم لەگەڵ شۆڕشی عەرەبی سوننە بكەوێ و دوای رووخانی بەشار ئەسەد چی وەبەركەوت، پێی قایل بێت. دووەم بێدەنگ بمێنێ و لە لاوازی حكومەتی بەعسدا هێندێك دەستكەوت لە حكومەتی سووریا بۆ خۆی دەستەبەر بكات (كەمینەی سریانی تائێستا ئەمەیان هەڵبژاردووە). سێیەم، جیاواز لە سەرهەڵدانی عەرەبی سوننە و حكومەتی بەعس، بەبێ ئەوەی پاڵ بە لایەكەوە بدات، بێدەنگ نەمێنێ و بەجیدی كار لەسەر ئەجێندای پرسی خۆی وەك پرسی سەرەكی رۆژئاوای كوردستان بكات.

عەبدولڕەحمان سدیق 

لە سایەی گۆرانكارییە نێودەوڵەتییەكانی دوا ساڵەكانی سەدەی رابردوودا، لەپاڵ هەژموونی سیاسیی و كولتووری و ئابووری پرۆسەی بەجیهانیكردندا، هەندێك لە بنەما كولتوورییەكانی زۆر لەگەلان كەوتنە بەر هەڕەشەی فەوتان و كاڵبوونەوە ، كە یەكێك لەو بنەمایانەش زمانی نەتەوەیی گەلان بوو. بۆیە لەبەرامبەر تیژڕەوی هەژموونی زمانی ئینگلیزیدا زۆر لە دەوڵەتەكان كەوتنەخۆ و پڕۆژە یاسای پاراستنی زمانی نەتەوەییان پێشكەشی پەرلەمانی وڵاتەكانیان كرد ، پەرلەمانەكانیشیان پەسەندیان كردن. بۆ نموونە : وڵاتێكی گەورەی وەك فەرەنسا یاسای پاراستنی زمانی فەرەنسی لەساڵی 1988وە پەسەندكردووەو، رێوشوێنی تووندیشی گرتووەتەبەر بۆ پاراستنی زمانی نەتەوەییان لەبەرامبەر هەژموونی زمانی ئینگلیزی و زمانە زیندووەكانی دیكەی جیهاندا. دەوڵەتی میرنشینی ئیماراتی یەكگرتوو لەساڵی 2006وە

جەنگیز چاندار/ ڕادیکاڵ

لە تورکیەوە: ئەنوەر ‌حەسەن‌پوور 

دوابەدوای لێدوانە پڕ لە کێشەکانی سەرۆک وەزیر ئەردۆغان سەبارەت بە پێشکەوتنەکانی سوریا کە یەک بە دوای یەک دا دران، دوێنێش وەزیری کار و باری دەرەوە، ئەحمەد داوود ئۆغڵوو لێدوانی دا. داوود ئۆغڵوو بەشداری پرۆگرامی کاناڵێکی تی ڤی بوو و سەبارەت بەو بانگەشانەی دەنگە دەنگی ساز بوونی کوردستانێ دووهەم، یان ڕۆژئاوای کوردستان یان کوردستانی گەورەیان لە بن گوێی تورکیا ساز کردووە، لێدوانی داو ڕایگەیاند کە ئەو کەش و هەوایە زیاتر جم و جۆڵێکی ڕەوانی و نەفسیە. بە پێی لێدوانەکانی داوود ئۆغڵوو " لە باکووری سوریا بۆی نیە دەوڵەتێکی کوردی بنیاد بنرێ لە بەر ئەوەی لە سوریا ژماری کوردەکان ئەوندە نیە کە بتوانن دەوڵەتێکی کوردی بنیاد بنێن."

هیوا کوردستانی " مولانیا "

په‌یماننامه‌ نێو ده‌وله‌تییه‌کان ژمــــــــــــــــــــــــــاره‌ 2

پره‌نسیپه‌کانی پاراستنی هه‌موو ئه‌ۆ که‌سانەی تووشی هه‌ر شێوه‌یەک ده‌سبه‌سه‌ر کردن یان به‌ند کردن ده‌بن: 

1.18- ده‌شێت دیمانه‌ له‌ نێوان به‌ندیی و راوێژکاری یاساییدا له‌ به‌ر چاوی فه‌رمانبه‌ری به‌رپرس بکرێت، به‌ڵام نابێت گوێی له‌ قساکانیان بێت .
1.19- به‌ندیی یان ده‌سبه‌ سه‌رکراۆ مافی هه‌یه‌ ئه‌ندامانی خێزانه‌که‌ی سه‌ردانی به‌کەن، ده‌رفه‌تی گۆنجاویشی بۆ ده‌ڕه‌خسێنرێت په‌یوه‌ندی بکات به‌جیهانی ده‌ره‌کییه‌وه‌ به‌پێی بارودۆخ کۆت وپێوه‌ندی ماقووڵ وه‌ک یاسا، یان سیستەمه‌ یاساییه‌کان دیارییان کردووه‌.

جەنگیز چاندار/ ڕادیکاڵ

لە تورکییەوە: عەزیز مەعروفی

هەوڵ و تەقەلای کوردەکانی سووریا، زۆر دام دەزگای دەوڵەتی تورکیای پەشۆکاند. مانشێتی دۆینێی ڕۆژنامەی ڕادیکاڵ "پێشهاتی چاوەڕوان نەکراو" بوو و سەروتارەکەشی بریتی بوو لە "گۆڕانکارییەکانی کوردستانی سووریا، تورکیای وەخۆ خست". دوێنێ، ڕۆژنامەکان، زۆربەی باسەکانیان بۆ ئەو مەسەلەیە تەرخان کردبوو. چەند ڕستەیەکی "دەنیز زەیرەک"، لە مانشێتی ڕادیکاڵ، سەرنجی ڕاکێشام. دەنیز نووسیبووی: تورکیا، بە دڵ دەیویست کە کوردەکانی سووریا، لە ئەسەد دوور بکەونەوە، بەڵام کوردەکان لە دەوری ئەو هێز و گرووپانە هاڵان، کە پەکەکە پشتیوانیان لێ دەکات.لایەنی تورک ئەو ڕەوشە وەک "پێشهاتی چاوەڕواننەکراو" چاو لێدەکات و

هیوا کوردستانی "مولانیا "

ژمـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــاره‌ 1

په‌یماننامه‌ نێوده‌وڵه‌تییه‌کان به‌ راشکاوی داوای هه‌ڵگرتنی سزای مه‌رگ ده‌کن.

دووهه‌مین پرۆتۆکوڵی ئیختیاری که‌ پاشکۆی په‌یمانی نێوده‌وڵه‌تی تایبه‌ت به‌ مافه‌ مه‌ده‌نی وسیاسییه‌کانە، روو لە گشت لایەنەکان و دەولەتان، ئەم خالانەی خوارەوە ئاراستە دەکات:
"ده‌وڵه‌ته‌ لایه‌نه‌کان له‌م پرۆتۆکوڵه‌دا، کە باوه‌ڕیان به‌ هه‌ڵگرتنی سزای مه‌رگ هه‌یه‌. به‌شداریی ده‌که‌ن له‌ چه‌سپاندنی که‌رامه‌تی مرۆیی و په‌ره‌پێدانی پله‌ پله‌ی مافه‌کانی مرۆڤدا..."
په‌یمانی نێوده‌وڵه‌تی تایبه‌ت به‌ مافه‌ مه‌ده‌نی و سیاسییەکان.

هاوسەرۆکی پارتی یەکێتی دیموکراتی PYD دەڵێ هێزی پێشمەرگە برای ئێمەن و ئێمە هیچ کێشەمان لەگەڵ پێشمەرگە نییە.

ساڵح موسلیم ناسراو به ئەبو وڵات لە لێدوانێکی تایبەتدا بۆ (رووداو) ئەو دەنگۆیانەی رەت کردەوە کە رێگرییان لە هاتنی هێزی پێشمەرگە بۆ ناو رۆژئاوای کوردستان کردبێ. لە چەند رۆژێکی رابردوودا شاندێکی پارتی یەکێتی دیموکراتی PYD، سەردانی هەرێمی کوردستانیان کردووە و دەربارەی هاتنی هێز بۆ رۆژئاوای کوردستان لەگەڵ جێگری سەرۆکی دیوانی سەرۆکایەتی هەرێمی کوردستان کۆبوونەتەوە.