^{ئاسان محه‌مه‌د}

^{ساڵى 1979 هه‌ر له‌ سه‌ره‌تاى دامه‌زراندنى ڕژێمى كۆمارى ئیسلامیى ئێراندا, یه‌كه‌م سه‌رۆك كۆمارى ئه‌و وڵاته‌ كه‌ (ئه‌بو حه‌سه‌ن به‌نى سه‌در) بوو, ڕای گه‌یاند كه‌ عێراق موڵكى ئێرانه‌ و به‌ده‌ر له‌وه‌ش خودان وڵاتانى ده‌وروپشت و كه‌نداو و باكورى ئه‌فه‌ریقاین و پێویسته‌ له‌ بن هه‌ژموونى ئێراندا بن, بۆیه‌ له‌و كاته‌وه‌ هه‌موو سات ئێران له‌ ئاماده‌یى و ململانێدا بووه‌ و بۆ ئه‌و مه‌به‌سته‌ هه‌موو میكانیزمێكى گونجاوى بۆ ئه‌و پرۆسه‌یه‌ ڕه‌خساندووه‌. له‌وێوه‌ تێده‌گه‌ین كۆماری ئیسلامیی پێی وایه‌ مافى ڕه‌واى خۆیه‌تى ده‌ستوه‌ردان له‌ هه‌ر وڵاتێك بكات كه‌ بیه‌وێت.}

^{چونكه‌ هه‌ر له‌ سه‌ره‌تاى بنیاتنانى (ویلایه‌تى فه‌قیه‌)وه‌ تا ئێسته‌یش ده‌ستوه‌ردانى له‌ ته‌واوى ئه‌و وڵاتانه‌ كردووه‌ كه‌ ویستوویه‌تى.
سه‌ره‌ڕاى ئه‌و بارودۆخ و ته‌نگژه‌ و گه‌مارۆ سامناكه‌ى ده‌خرێته‌ سه‌ری و پێیدا تێپه‌ڕ ده‌بێت و به‌هۆیه‌وه‌ نزیكه‌ى 20 ملیۆن كه‌س له‌ژێر هێڵى هه‌ژاریدان و خه‌ڵكێكى بێشومار نه‌دار و برسین, له‌ به‌رانبه‌ردا به‌ته‌نیا (عه‌لى خامنه‌یى) ڕێبه‌رى ئه‌و وڵاته‌ به‌گوێره‌ی سه‌رچاوه‌كانی هه‌واڵ، خاوه‌نى 45 ملیار دۆلاره‌ له‌ ژێر ناوى سندووقى زه‌كات, بۆیه‌ قاتوقڕى و هه‌ژارى ڕۆژ به‌ ڕۆژ له‌ وڵاته‌كه‌ی ته‌شه‌نه‌ ده‌كات و ئاستى تمه‌ن به‌رانبه‌ر دۆلار داده‌به‌زێت و رێبه‌ریش هه‌ر سه‌رمایه‌كه‌ی زیاد ده‌كات.}

^{له‌لایه‌كی تره‌وه‌ هه‌تا دێ پێوه‌ندیی تاران له‌گه‌ڵ وڵاتان}

^{ئە حمەد مورادی}

شەر بۆ بەردەوام بوونی شەر ناکەین
^{بزووتنەوەی کورد لەسەر ئەسڵی مافی دیاریکردنی چارەنووس ( حق تعیین سرنوشت) تێکۆشانی کردووە و بەردەوام دەبێت.}

^{دەسپێشخەری بۆ دیالۆگ و دانیشتن لە گەڵ داگیرکەر و لایەنی زۆردار نیشان لە دووڕاندی بیری شۆڕشگێڕی و لاوازی لایەنی چەوساوە نییە، نیشاندانی هەست کردن بە بەرسیارەتیە کە بە شێوەی ژیرانە کاربکەین بۆ قەناعەت کردن بە لایەنی بەرامبەری غەددار تەنانەت ئەگەر لاوازیش بین !
جا داگیرکەر بە قەناعەت نەگەیشت، ئیتر تو وەک کورد بەرپرسیار نابیت و دەستپێش خەر نابیت لە سەرھەڵدانی ھەر خۆێن ڕشتن و بەردەوامی شەڕدا، کە بێشک دیسان ئەو شەرە بێ دیالۆگ ناگات بە ئەنجام !}

^{بۆ چارەسەر کردنی کێشەی کورد لە ژیر دەوڵەتی داکیرکەری ئێران دا
پێویستە ئیمە دوو باڵی « شەڕ و ئاشتی »نیشانی داگیر}

نەعیم نەجەفی

^{ناوچەکانی خوارووی کوردستان واتە کرماشان و ئیلام و خانەقین و مەنەلی و… وەک مەملەکەتێکی دەوڵەمەندە کە بەداخەوە لە میدیا و خێتابی سیاسی کورددا فەرامۆشکراوە. مەملەکەتێک کە خاوەن سەرچاوەیەکی زۆری نەوت و گاز و جورەها کانزا و خاکی “پڕ پیت و بەرکەت” و سەرچاوەی ئاویە. مەملەکەتێک کە بە درێژایی مێژوو یەکێک لە گرنگترین رێگاکانی هاتوچۆی بازرگانی و سەربازی بووە و “ئڕنست هرتسفلد” دیرۆک ناسی ئەڵمانی کۆنترۆڵکردنی کرماشان و خانەقین وەکوو رێگای نێوان بەغدا-تاران بە کۆنترۆڵکردنی ڕۆژهەڵاتی ناوەراستێ لەقەڵەم داوە. هەر ئێستاش ئێران بۆ پەرەپێدانی هیلالی شیعی گرنگیەکی یەکجار زۆر بەو مەسیرە دەدات. لە بەر ئەم هۆکارەش عێڕاق لە دیوی باشوور و ئێران لە دیوی رۆژهەڵات، بەردەوام هەولی نەهێشتنی گوفتمانێکی نەتەوەیی و نیشتمانی لەو سنوورە دەدەن. جۆگرافیایەک لە باشوری ڕۆژهەڵاتی کوردستانی گەورە کە ڕێژەیەکی جەماوەری 7-8، ملیون کەسی بە پێکاهەتەیەک لە چەندین ئایین و مەزهەب لەخۆی دەگرێت و بە شێوەزاری کوردی خواروو(کەڵهوڕی یا فەیلی) دەدوێن. جۆگرافیایەکی گرنگ و کاریگەر لە هاوکێشەکانی ناوچەکە کە دەتوانێ گەورەترین کارت بێت بەدەستی کوردەوە. لە ئێستادا کە ناوچەکە بەرەو گۆڕانکاری هەنگاو دەنێت و تایبەتی ئەوەی کە گەماڕۆوەکان لە سەر ئێران زیادی کردووەو پێشبینی گۆڕانکاری ناوخۆیی لەو وڵاتە دەکرێت. کوردانی کەڵهوڕ زمان بە حوکمی جۆگرافیا دەتوانن لە پرسی کوردستانی ڕۆژهەڵات و هەروەها ئاستەنگ درووست کردن لە بەردەم سیاسەتە پانخوازیەکانی کۆماری ئێسلامی لە ناوچەکەدا رۆڵێکی یەکجار گرنگ بگێڕن و هاوکات دەتوانن لە دیوی باشوور بۆ زیاتر بوونی هەیمەنەی سیاسی کورد لە عێڕاق کاریگەر بن. لەکاتێکدا کورد خاوەنی دەرفەتێکی لەم چەشنەیە بەڵام تا ئێستا نەیتوانیوە وەکوو پێویست کەلکی لێوەرگرێت، لە بەرامبەریش دەبینین تورکیا بە رێژەیەکی کەمی تورکمان لە عێڕاق و تایبەتی کەرکوک، چۆن لە ناو هاوکێشەکانی ئەم وڵاتە یاریی خۆی دەکات!
لەم ساڵانی دواییەدا، زۆر جار بینیومانە و بیستومانە}

ناسر باباخانی

^{هه‌رچه‌ند دیاریكردنی مافی چاره‌ی خۆنووسین وه‌ك چه‌مكێكی سه‌ده‌ی بیسته‌می له‌ پاش شه‌ڕی یه‌كه‌می جیهانی و هه‌ره‌سی ئیمپراتۆرییه‌كانی عوسمانی و ئۆتریش - مه‌جارستان سه‌ریهه‌ڵدا، به‌ڵام لێنین ١٣ی جولای ساڵی ١٩١٣ له‌م باره‌وه‌ ئاوا ده‌ڵێ: دیاریكردنی مافی چاره‌ی خۆنووسین هیچ ڕاڤه‌ و لێكدانه‌وه‌یه‌كی تر هه‌ڵناگرێ، جگه‌ له‌ دیاریكردنی ئازادانه‌ی چاره‌نووسی سیاسی. به‌ واتایه‌كی تر مافی جودابوونه‌وه‌ بۆ ساز كردنی ده‌وڵه‌تێكی سه‌ربه‌خۆ!
به‌ڵام...
شارەزایانی مافی نێونەتەوەیی سەبارەت بە پرسی جودابوونەوەی بەشێك لە وڵاتێك بەگشتی دوو ئاراستەی جیاوازیان هەیە، یەكێكیان لەسەر یەكپارچەیی خاكی "دەوڵەتان" پێداگرە و ئەویتر پاڵپشتی لە مافی بڕیاردانی چارەنووسی "نەتەوەكان" دەكا.
لە سیستمی مافی نێونەتەوەییدا لەمەڕ "جودابوونەوە"ی یەكلایەنە یان "پێشگیری لە جودابوونەوە"ی یەكلایەنە هیچ چەشنە یاسایەك بە ئەرێنی و نەرێنی بوونی نییە، بەڵام ڕەوتی ڕیفراندۆمەكان بۆ پرسی سەربەخۆیی بە تایبەتی لە دوو دەیەی ڕابردوودا نیشان دەدەن كە ڕێكاری دووەم، واتە مافی بڕیاردانی چارەنووسی گەلان بە شێوەیەكی سیستماتیك لە پەیوەندییەكی تۆكمەدایە لەگەڵ مافی مرۆڤ، هەر بۆیە جودابوونەوەی یەكلایەنە خەریكە ڕەواییەكی نێونەتەوەیی وەردەگرێ، دوو نموونەی دیاری ئەم چەشنە هەڵوێستە نێونەتەوەییە‌، دانپێدانان بە سەربەخۆیی كۆسۆڤۆ بوو}

^{جەژنێ خاونکارە جەژنی ئائینی ڕزگاری و ئاشتی وەل ڕوشنایی و ئازادی لە تیەریکی وە گیشت خەڵکێ کورد پەروەرێ ئاینزای یارسان لە کوردستان بمارک بوود و پیروز بایی لە گیشت یارسانەیل جیهان ئۊشیم}

^{جمێشت کوماریخوازەیلێ ڕوژهڵاتێ کوردسان : هڵاتنێ شەوقێ جەژنێ خاونکارە لە ڕوژهڵاتێ گیانێ کە لە درو و دۊزەمە و ڕیا پاڵویاس ئاسارەی کە لە ئاسمانی نەریت و فەرهەنگ کوردەواری پاشماوەی پاریزانی دابەو هونەرەو پاکی و دروستی" نە دەست درێژی نه بێ تەفاوتی, ئاینزای کە هەمیشە وە کورد هەستایەتی و گرینگی دان وە کار و نیشتمان و تێکوشان و خاسی لە ڕەوشت و قسەی خاس و مەرام مروڤانە دەیت فەرهەنگی کە بەشێ گەورای لە مێژوو کورد و ناو و نیشان کورد ها بانێ وە گیشتێ خەڵکی کورد و زوورم زوورم ئاینزا پەروەرانی دیروکێ کوردان بەڕیزانێ یارسان پیرووز بایی کەیم}

شووڕای هاوئاهەنگی جمێشت کۆماریخوازەیلێ رۆژهەڵاتێ کوردستان
٧ی خەزەلوەر ٢٧١٨ی کوردی /١٣٩٧

٢٩ئۆکتۆبەری ٢٠١٨

^{توێژینەوە: د. کامەران ئەمین ئاوە}

^{یەکێک لەو پرسیارانەی کە لە لایەن بەشێک لە چالاکانی کوردی ڕۆژهەڵات جاروبار دێتە ئاراوە، ئەوەیە کە، بڵێی دروشمی ڕووخاندنی حکوومەتی ئیسلامیی ئێران کێشە و مەسەلەی کورد بێ؟ ئایا بە گشتی، هەڵدانی ئەم دروشمە درووستە و دەست‌ و باڵی کورد لە بواری دیپڵۆماسی ‌و وتووێژ لە گەڵ تاراندا نابەستێتەوە؟ بۆ وڵامی ئەم پرسیارانە، پێویستە وڵامی چەند پرسیاری دیکە بدرێتەوە؟}

^{١. بڵێی ئەوەی کە تاران تا ئێستا ئاوڕی لە کێشەی کورد نەداوەتەوە، زۆرتر خەتای سیاسەتی نوێنەرانی کوردی ڕۆژهەڵات بووبێ، هەتا حکومەتی ناوەندی؟}

^{٢. بڵێی حکومەتی تاران لە نزیک بە ٤ دەیە دەستەڵاتداریی خۆیدا، بە چەشنێکی ڕاستەقینە ئاوڕی لە کێشەی نەتەوەیی لە ئێران و یەک لەوان مەسەلەی کوردی دابێتەوە‌ و ئێمەی کورد لە سەر ڕووخانی تاران وەها سوور بووبین کە پێشنیاری حکوومەتی ناوەندیمان بۆ چارەسەریی کێشەی کورد لە ئێراندا قەبووڵ نەکردبێ؟}

^{٣. بڵێی حکوومەتی تاران بتوانێ و یاخود ئامادەی قەبووڵکردنی ئەم ڕاستییە بێ، کە لە ئێراندا بێجگە لە "ئوممەتی ئیسلامی" پێکهاتە یاخود چەمکێک بە نێوی "گەل" و "نەتەوە" و "کێشەی نەتەوەیی" هەیە؟}

^{٤. بڵێی فارس گوتەنی ئەوە لە "عدم حسن نیت"ی ئێمەی کوردە، کە تاران نایەوێ درگای وتووێژێکی ڕاستەقینە لە گەڵ ئێمە بکاتەوە و کاتێک حکوومەتی ئێران تەنیا بە مەبەستی کوشتنی}

^{سۆران سەلیمی}

^{حەوتی مانگی سێپتەمبەر سەڕۆك كۆمارانی ڕووسیە، توركیە و ئێران لە تاران كۆبوونەوە تا دوایین باڕۆدۆخی پارێزگای "ئێدلیب" و چارەنووسی دوایین پەناگای ناڕازیان تاوتوێ بكەن و بگەنە ڕێككەوتنێكی نێوێنجی كە ڕەزایەتی هەموو لایەنەكان دەستەبەر بكات. بەڵام هەروەك پێشبینی دەكرا دوای كۆبوونەوەكە و لە كاتی "پرێس كۆنفڕانسەكە"دا دەركەوت كە خواست و ڕوانگەی سێ لایەن جیاوازی زۆری هەیە، بەتایبەت بەرژەوەندیەكانی توركیە لەگەڵ ڕووسەكان و ئێرانیەكان یەك ناگرێتەوە. ڕووسەكان پێداگریان لەسەر ئەوە دەكەرد كە بە زووترین كات دەبێت‌ ناڕازیان لە ئیدلیب پاكتاو بكرێن و هەوڵی ئەوەشیان دا كە وای نیشان بدەن لەو عەمەڵیاتەدا هەلومەرج و ژیانی خەڵكی سیڤیل ڕەچاو دەكرێت. لە بەرامبەردا توركەكان بە تووندی دژی ئەو بڕیارە وەستانەوە و نیگەرانیی خۆیان نەك لە ژیانی خەڵكی ئاسایی بەڵكوو لە لێشاوی پەنابەرانی داهاتوو كە بێ‌گومان ڕوو لە توركیە دەكەن نەشاردەوە. ئەو كات وا دەهاتە پێش چاو كە تاران سەركەوتنێكی باشی بەدەست هێناوە و ڕووسە‌كانیش هاوڕای ئێرانیەكانن. بەڵام چەند ڕۆژ دواتر هەواڵێكی جێگای سەرنج بڵاوكرایەوە: پووتین و ئەردۆغان_ بەبێ بەشداری و ئاگاداریی ئێرایەكان_ گەیشتوونەتە ڕێككەوتن، ڕێككەوتنێك كە باسی دڕووست‌كردنی ناوچەیەكی ئەمن بۆ خەڵكی سیڤیل}

^{ئۆمید ئەحمەدزادە}

^{ناكارامەبوونی شێوازی ئاشتی‌خوازانە لە چوارچێوەی خەبات لەگەڵ حوكمڕانانی توونداژۆدا
ماندێلا كە ساڵیانی زۆر لە تەمەنی، لە پێناو خەبات بۆ ڕزگاری و یەكسانی تێ‌پەڕاند، بێ‌گومان نموونەیەكی تایبەتە لە ئاوێتەكردنی شێوازە جۆراوجۆرەكانی خەبات كە هەر لە نافەرمانی مەدەنییەوە هەتا خەباتی چەكداری و تووندوتیژانەی هێنایە گوڕێ و هاوكات ڕەواڵەتی ئاشتی‌خوازانەی لە شوناسی خەباتەكەیدا پاراست. ماندێلا لە سەردەمی لاویدا وەكوو ئەندامی كۆنگرەی نەتەوەیی ئەفریقا، چەمكی نافەرمانیی مەدەنی وەكوو كۆڵەكەی خەبات بە دژی ڕژیمی ئاپارتاید پێشنیار كرد و تا ساڵی ١٩٤٩ توانی شێواز و ڕەهەندەكانی دیكەی خەبات بە ئەندامانی ئەو كۆنگرەیە بقەبووڵێنێت. وەكوو ڕێكخستنی مان‌گرتنی گشتی و گەمارۆدانی گشت‌گیری خەڵكی و بەڕێوەنەبردنی جەماوەریی یاساوڕێسا سەركوت‌گەر و ناعادڵانەكان.
هاوپەیمانانی خەباتی ڕزگاری‌خوازانەی ئافریقا لە ساڵی ١٩٥٢، یەكەمین چالاكیی بەرفراوانی خۆیان لە ژێر ناوی "دژایەتی لەگەڵ یاسا ناعادڵانەكان" خستە گەڕ و مانێدلا وەكوو سەرۆكی بزووتنەوە هەڵبژێردرا. ڕەش پێستەكانی ئافریقای باشوور پێشوازییەكی گەرمیان لەم چالاكییە كرد و گرووپ گرووپ بەهۆی چالاكییەكانەوە دەستبەسەر دەكران. لە دەستەی هاوئاهەنگ و پێكەوە دەچوونە ئەو شوێن و ناوەندانەی وەك وێستگەی شەمەندەفەر، ئیدارەی پۆست و پاركەكان و هتد كە لەسەریان نووسرابوو: "تایبەت بە ئۆرووپییەكان". یان بۆ نموونە دۆخی نائاسایی و حكوومەتی نیزامییان پێشێل دەكرد كە هاتوچۆی ڕەش پێستەكانی قەدەغە كردبوو، لە ئەنجامدا ماندێلا وەكوو یەكێك لە ٢٠ ڕێبەر و ڕێكخەری}

کوردستان ئەحمەد

^{حدک و حدکا و ڕامین کە ھەرسێکیان ھەڵقوڵاوی بیری نەتەوەیی کوردانی ڕۆژھەڵاتن و پەروەردەی فەلسەفەی کوردبوونن و لە چوارچێوەی خەباتی نەتەوەیی بیری چەپگەرایی دوکتور قاسملۆنم ئێستا ڕۆژھەڵاتی کوردستانیان خرۆشاندووە.
‎پرسەکە گەیشتوەتە ڕادەیەک کە تەنانەت خەڵکانی ڕەش و ڕووت و برسی و ماندووی ڕۆژھەڵاتیش باکیان لە ترس و تۆقاندنە وێرانکەر و ترسناکەکەی دەوڵەتی ویلایەتی فەقێ نییە، ھەرچەندە زۆر کەس پێی وابوو حدک و حدکا و حیزبەکانی تر، ناتوانن شەقامی ڕۆژھەڵات بجووڵێنن، بەڵام ئەم بۆچوونە کە دوای بانگەوازیی مانگرتنی سەرتاسەری لە ڕۆژھەڵاتی کوردستان و بەدەمەوەھاتنی ئەم بانگەوازە، سەلماندیان کە ئەو بۆ چونە ھەڵەیە و بەڵێ دەتوانن شەقام بجوڵێنن.
‎پرسیارەکە ئەوەیە، شەقام چۆن بجوڵێنرێت؟ بەرەو کوێوە ئاراستە بکرێت؟ کێ کاری بۆ بکات؟ چۆن ڕووبەڕووی ستەمی تۆقێنەر ببنەوە؟ کێ ئاراستەیان بکات؟ ئەرکی گەل چییە؟ لە بەرامبەردا ئەرکی سیاسیەکان چیە؟
‎یەکەم:
‎ئەوەی کە بارودۆخی نێودەوڵەتیی ئێران بۆ ھەر جموجۆڵێک لەبارە کە پشتیوانیی نێودەوڵەتی وەربگرێت ئەمە بۆخۆی کارێکی گرنگ و بایەخدارە، چونکە ئەوکاتە ترسی دروستکردنی لۆبیمان نابێت.
‎لەلایەکی تریش ھەلومەرجی ناوخۆی ڕۆژھەڵات بە ھێرشە موشەکیەکان}

^{په‌یمانگه‌ی واشنتن بۆ سیاسه‌تى رۆژهه‌ڵاتی نزیك، پێشبینی ده‌كات هێرشه‌ مووشه‌كییه‌كه‌ی ئێران بۆ سه‌ر باره‌گاكانی دیموكرات له‌ كۆیه‌، ئه‌نجامی پێچه‌وانه‌ی لێ بكه‌وێته‌وه‌ و ئاماژه‌ به‌وه‌ش ده‌كات، تاران له‌و هێرشه‌دا سێ په‌یامی گه‌یاندووه‌.}

^{ئه‌و په‌یمانگه‌یه‌ له‌ شیكردنه‌وه‌یه‌كدا، له‌ باره‌ی هێرشه‌ مووشه‌كییه‌كه‌ی ئێران بۆ سه‌ر ديموكرات, ده‌ڵێت: "تاران هێرشه‌ مووشه‌كییه‌كه‌ی له‌ دژی كوردستان بۆ ناردنی سێ په‌یام به‌كارهێناوه‌".}

^{ئاماژه‌ به‌وه‌ش ده‌كات، په‌یامی یه‌كه‌م و گرنگترینیان، ئاگاداركردنه‌وه‌ی كۆمه‌ڵگه‌ی نێوده‌وڵه‌تییه‌ له‌سه‌ر ئه‌و نیاز و توانسته‌ی له‌سه‌ر ئاستی هه‌رێمایه‌ی له‌ ناوچه‌كه‌ هه‌یه‌تی و نیشاندانی توانا مووشه‌كییه‌كانیه‌تی.}

^{وه‌ك په‌یمانگه‌كه‌ شیكردووه‌ته‌وه‌، هێرشه‌كه‌ به‌ شێوه‌یه‌كی "ورد و له‌ ساتێكی}