له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی نیلسۆن ماندێلا ناوبانگێكی جیهانی هه‌بوو، زۆربه‌ی خه‌ڵكیش به‌شێكی زۆری ورده‌كارییه‌كانی ژیانی وه‌ك سیاسییه‌ك و تێكۆشه‌رێك دژی ره‌گه‌زپه‌رستی "ئاپارتاید" له باشووری ئه‌فریقا ده‌زانن، به‌ڵام شه‌ش راستی هه‌ن كه ره‌نگه زۆربه‌ی خه‌ڵك ده‌رباره‌ی ئه‌و كه‌سایه‌تییه نه‌یزانن.
1-خولیای بۆكسێن بوو
له ته‌مه‌نی لاویدا، ماندێلا خولیای وه‌رزشی بۆكسێن و راكردنی دوورودرێژ بوو، ته‌نانه‌ت له‌و ساڵانه‌ی له زینداندا بوو به‌رده‌وام بوو له سه‌ر ئه‌نجامدانی راهێنانی وه‌رزشی.
له یاداشته‌كانیدا، ماندێلا ده‌ڵێت: "هێنده‌ی سه‌رسام بووم به هونه‌ره‌كانی پشت بۆكسێن، هێنده سه‌رسامی توندوتیژییه‌كانی نه‌بووم، ئه‌وه‌ی به‌لامه‌وه گرنگ بوو ئه‌وه‌بوو چۆن مرۆڤ جوڵه ده‌كات بۆ ئه‌وه‌ی خۆی بپارێزێت، و چۆنێنی به‌كارهێنانی ستراتیژیه‌تی هێرشكردن و كشانه‌وه و چۆن مرۆڤ به‌درێژایی یارییه‌كه خۆی هاوسه‌نگ ده‌كات".
نووسیویه‌تیشی: "بۆكسێن یه‌كسانی له‌نێوان هه‌مووان دروست ده‌كات، له شوێنی یارییه‌كه‌دا جیاوازی ته‌مه‌ن و چینایه‌تی و ره‌نگ نامێنێت... دوای ئه‌وه‌ی چوومه دنیای سیاسه‌ته‌وه بۆكسێنم نه‌كردووه، بایه‌خی سه‌ره‌كی من مه‌شقكردن بوو، بۆمده‌ركه‌وت كه به‌رده‌وام بوون له‌سه‌ر مه‌شقكردن دوودڵی كه‌مده‌كاته‌وه، دوای مه‌شقێكی توند هه‌ستم به ئاسووده‌یی جه‌سته و مێشك ده‌كرد".
له‌نێو یادگارییه‌كانی مۆزه‌خانه‌ی خێزانی ماندێلا له شاری سویتۆ، ئه‌و پشتێنی پاڵه‌وانێتییه به‌دیده‌كرێت كه له‌لایه‌ن شوگر رای لینار یاریزانی بۆكسێنی ئه‌مریكییه‌وه پێشكه‌شی كرابوو.
2- له بنه‌ڕه‌تدا ناوی نیلسۆن نه‌بووه
رولیهلاهلا ماندێلا ته‌مه‌نی نۆ ساڵ بوو كاتێك له‌لایه‌ن مامۆستاكه‌یه‌وه له قوتابخانه‌كه‌ی له كونوی باشووری ئه‌فریقا و به‌پێی كلتووره باوه‌كان كه ده‌بوو هه‌موو منداڵێك ناوێكی نوێی لێبنرایه، ناوی نیلسۆنی لێنرا.
ئه‌م كلتووره له باشووری ئه‌فریقا و چه‌ند ناوچه‌یه‌كی تری كیشوه‌ری ئه‌فریقا باوبووه و كه ناوی ئینگلیزی له كه‌سه‌كان ده‌نرا بۆ ئه‌وه‌ی بیانییه‌كان بتوانن به ئاسانی ناوه‌كان بڵێن.
رولیهلاهلا ناوێكی باو نه‌بووه له باشووری ئه‌فریقا و مانای "منداڵی گێره‌شێوێن" ده‌گه‌یه‌نێت و له باشووری ئه‌فریقا به ناوی ماندێلایان ده‌وت "مادیبا" كه ناوی خێڵه‌كه‌ی بوو، خه‌ڵكیش به "تادیبا" ناویان ده‌برد.
3- تا ساڵی 2008 ناوه‌كه‌ی له لیستی تیرۆری ویلایه‌ته یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مریكادا بوو
پێش ئه‌و مێژووه ماندێلا و ئه‌ندامانی تری سه‌ركردایه‌تی حزبی كۆنگره‌ی ئه‌فریقی نه‌یانده‌توانی سه‌ردانی ویلایه‌ته یه‌كگرتووه‌كان بكه‌ن به‌بێ مۆڵه‌تی تایبه‌تی وه‌زیری ده‌ره‌وه و ئه‌و حزبه وه‌ك رێكخراوێكی تیرۆریستی له‌لایه‌ن حكومه‌تی ئاپارتایدی باشووری ئه‌فریقا ناوده‌برا.
له ساڵی 2008دا كۆندالیزا رایس وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی ئه‌وكاتی ویلایه‌ته یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مریكا ناڕه‌زایی خۆی له‌و بڕیاره‌ی حكومه‌تی وڵاته‌كه‌ی ده‌ربڕی و رایگه‌یاند كه بڕیاره‌كه مایه‌ی شه‌رمه‌زارییه‌كی گه‌وره‌یه و دواتر به یاسایه‌ك كه له‌لایه‌ن هاوه‌رد بیرمان سه‌رۆكی لیژنه‌ی كاروباری ده‌ره‌وه‌ی كۆنگرێسی ئه‌مریكاوه دانرا، ناوی ماندێلا و حزبه‌كه‌ی له لیستی تیرۆر لابرا.
له هه‌شتاكانی سه‌ده‌ی رابردوودا رۆناڵد ریگن سه‌رۆكی ئه‌وكاتی ویلایه‌ته یه‌كگرتووه‌گانی ئه‌مریكا ناوی حزبی كۆنگره‌ی ئه‌فریقی خسته‌ناو لیستی تیرۆره‌وه.
4- كاتێك له زیندان ئازاد كرا، چاویلكه‌كه‌ی له‌بیر چوو
دوای 27 ساڵ مانه‌وه‌ی له زیندان، كاتێك له 11ی شوباتی 1990 ئازاد كرا، وه‌ك دواتر خۆی رایگه‌یاند: هه‌ستی به سه‌رسوڕمان و كه‌مێك نیگه‌رانی كردووه.
دوای ئازادكردنی ماندێلا و وینی ژنی ئه‌و كاتی گوازرانه‌وه بۆ ناو جه‌ماوه‌رێكی زۆر كه به‌بۆنه‌ی ئازادكردنییه‌وه كۆبووبوونه‌وه بۆ ئه‌وه‌ی وته‌یه‌ك پێشكه‌ش بكات، كاتێك وتاره‌كه‌ی ده‌رهێنا و ویستی بیخوێنێته‌وه، زانی كه چاویلكه‌كه‌ی له‌بیرچووه و داوای له وینی هاوسه‌ری كرد چاویلكه‌كه‌ی بداتێ بۆ ئه‌وه‌ی وتاره‌كه‌ی بخوێنێته‌وه.
5- جلوبه‌رگی شۆفێری له‌به‌رده‌كرد بۆ ئه‌وه‌ی پۆلیس نه‌یناسێته‌وه
دوای ئه‌وه‌ی به‌هۆی چالاكییه‌كانیه‌وه له حزبی كۆنگره‌ی ئه‌فریقی په‌نای بۆ خۆحه‌شاردان برد، به‌هۆی توانای له خۆشاردنه‌وه له هێزه‌كانی پۆلیس ماندێلا به "بمبرنلی ره‌ش" ناوده‌برا كه ئه‌و ناوه له چیرۆكی "بمبرنیل القرمزی"ی وه‌رگیرابوو كه باسی پاڵه‌وانێكی ده‌كرد ناسنامه‌كه‌ی نهێنی بوو.
له‌ماوه‌ی خۆحه‌شاردانی له پۆلیس، ماندێلا وه‌ك شۆفێر و چێشتلێنه‌ر و باخه‌وان خۆی ده‌رده‌خست بۆ ئه‌وه‌ی بتوانێ له‌ناو وڵاته‌كه‌یدا بگه‌ڕێت به‌بێ ئه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵاتداران بیناسنه‌وه، تائێستاش كه‌س نازانێت دواجار چۆن ئاشكرا بوو و ده‌ستگیركرا.
6- به‌شداری دامه‌زراندنی نووسینگه‌ی پارێزه‌رێتی كرد، به‌بێ ئه‌وه‌ی بڕوانامه‌ی یاسای هه‌بێت.
ماندێلا به‌شێوه‌یه‌كی پچڕپچڕ له 1939ه‌وه بۆ ماوه‌ی 50 ساڵ یاسای خوێند و له نیوه‌ی بابه‌ته‌كاندا ده‌رنه‌ده‌چوو.
دوای ته‌واوكردنی قۆناغی زانكۆ بۆ ماوه‌ی دوو ساڵ په‌یمانگای خوێند به‌مه‌ش رێی پێدرا كاری پارێزه‌ری بكات و له ئابی 1952 به‌هاوبه‌شی له‌گه‌ڵ ئۆلیڤه‌ر نامبۆ یه‌كه‌م نووسینگه‌ی پارێزه‌رییان دامه‌زراند كه له‌لایه‌ن پارێزه‌رانی ره‌شپێسته‌وه له جۆهانسبێرگ له باشووری ئه‌فریقا به‌ڕێوه‌ده‌برا و به‌رده‌وام بووتا له ساڵی 1989دا له زیندان توانی بڕوانامه‌ی یاسا به‌ده‌ست بهێنێت.
سه‌رچاوه: BBC
07/12/2013
