لە بۆنەیەكی كریستیانەكانی كوردستاندا كە لە لەندەن بەڕێوەچوو، دوو سەركردەی كریستیانەكان داوای یەكێتی نێوان بیر و باوەڕە ئاینییە جیاوازەكان و نەتەوە جیاوازەكانی سەرتاسەری عێراقیان كرد.
سەعدی ئەلمالح، بەڕێوەبەری كاروباری كەلتوری ئاشووری لە وەزارەتی رۆشنبیری حكومەتی هەرێمی كوردستان دەڵێت “ئێمە حكومەتێكی سەقامگیرمان لە بەغدا نییە و ئەو حكومەتەی ئێستاش باش مامەڵەمان لەگەڵ ناكات. ئێمەش كێشەی ناوخۆییمان هەیە، بەڵام ئێمە شەڕ دژی یەكتر ناكەین”.
ئەلمالح و قەشە نەجیب میكائیل، كە قەشەیەكی دۆمەنیكیە و لە مووسڵ وانە دەڵێتەوە، باسیان لە مێژووی كریستیانەكانی عێراق كرد و هەروەها باسی ئەو كێشانەیان كرد كە ئێستا رووبەڕووی كریستیانەكان دەبێتەوە.
قەشە میكائیل لە ساڵی 1990 سەنتەری دیجیتاڵی مووسڵی بۆ نووسراوە رۆژهەڵاتییەكان دامەزراند. ئەو سەنتەرە 6000 نووسراوی دیجیتەڵایزكردووە و پارێزگاری لە دۆكیۆمێنت و نووسراوە مێژووییەكان دەكات، لە نێویاندا كتێبی پیرۆزی ساڵی 942ی پاش زایین.
میكائیل بە (رووداو) دەڵێت “ئێمە پێویستمان بە هاوكاری مادی بۆ خواردن و خواردنەوە نییە، بەڵكو پێویستمان بە هاوكارییە بۆ ئەوەی ئازادی بیروباوەڕمان بپارێزین”.
ئەو هەروەها دەڵێت “ئێمە نامانەوێت عێراق دابەش بكەین بۆ پارچەی بچووك بچووك و خەڵك و نەتەوە جیاوازەكانی لە یەكتر جیابكەینەوە. عێراق مێژوویەكی هاوبەشی هەیە و ئەو مێژووەش كە بۆ هەزاران ساڵ پێش ئێستا دەگەڕێتەوە، مێژووی هەموومانە”.
پێش وتارەكەی میكائیل، شەماسە رایا ماتۆ سروودێكی خوێند. ماتۆ لە زۆر لە بۆنەكانی ئینگلتەرا و وڵاتانی دیكەدا سروودی خوێندووە. ئەو لە زانكۆی مووسڵ خوێندنی تەواو كردووە.
دواتر پێشەنگایەكی فۆتۆگرافی ساڵەكانی 1940ی كوردستان لەلایەن ئانتۆنی كێرستینگەوە نمایشكرا. پێشەنگاكە وێنەی ئەرشیڤكراوی دۆمەنیكیەكانی هەولێری پایتەختی كوردستانی تێدا نمایشكرا.
بێنام ئەلئەگزیر، یەكێك لە شەماسەكانی كەنیسەی ئاشووری كە لە 2003 مافی پەنابەری لە بەریتانیا وەرگرتووە، هەندێك لە كارە زەخرەفیەكانی لە پێشەنگاكەدا نمایشكرا. كارەكانی ئەلئەگزیر نووسینەكانی لە ئینجیل و قورئانی پیرۆزەوە وەرگرتبوون.
هەروەها نمایشێكی كورتی جل و بەرگی ئاشووری كۆمەڵگەی عەنكاوەی هەولێر پێشكەشكرا.
هەردوو وتارخوێنەكە ئاماژەیان بەوە كرد كە ئەوان دەیانەوێت رۆڵێكی ئەرێنی لە داهاتووی كوردستاندا بگێڕن. 5%ی دانیشتووانی كوردستان كریستیانن.
“من دەمەوێت بڵێم كریستیانەكانی عێراق نایانەوێت تەنیا لە كوردستان بژین، بەڵام لە بەشەكانی دیكەی عێراق ئازار دەدرێن و لە كوردستان بە ئارامی دەژین”. نەجیب میكائیل دەڵێت “ئێمە دەمانەوێت بەشداربین لە بنیاتنان و گەشەپێدانی ئەم هەرێمەی عێراق”.
ئەلمالح ئاماژەی بە خوێندن بە زمانی ئاشووری كرد و وەكو یەكێك لە دەسكەوتەكانی بەڕێوەبەرایەتیەكەی ناوزەدی كرد.
لە وەڵامی پرسیاری یەكێك لە ئامادەبوواندا كە هیوای خواست ئەویش بیتوانایە بە زمانی رەسەنی خۆی خوێندنی تەواو كردبایە، ئەلمالح باسی لە چۆنێتی دەسپێكی خوێندنی بە زمانی ئاشووری كردو و گوتی كە ئەوان لە پۆلی یەكەوە دەستیانپێكردووە و وردە وردە خوێندنەكەیان گەیاندووەتە پۆلی 11.
“ هەست و سۆزێكی زۆر بەرامبەر خوێندن بە ئاشووری هەبوو، بە تایبەت دوای ئەوەی كە لە كاتی دەسەڵاتی سەددامدا ئاشووری زۆر بەكەمی دەخوێندرا. بەڵام ئێستا ئێمە شتێكمان دروستكردووە كە لە دوای رووخانی ئیمپراتۆریەتی بابلەوە (538ی پ.ز) شتی وامان نەبووە”. ئەلمالح لە وتەكانی بەردەوام بوو “ئێستا ئێمە 10 هەزار خوێندكارمان هەیە. زمانی ئێمە پێشكەوتنێكی بەخۆوە دیوە كە پێشتر هەرگیز نەیبووە”.
ئەو ستایشی حكومەتی هەرێمی كوردستانی كرد بۆ دانانی كۆتا بۆ پەرلەمانتارانی كریستیان و “هەندێك لە ئەندام پەرلەمانەكانمان چالاكن، هەندێكیان زۆر چالاك نین” و گلەیی ئەوەشی كرد كە دابەشبوونێكی زۆر هەیە لەنێوان كریستیانەكاندا “ئێمە 13 پارتی سیاسیمان بۆ ئەم نەتەوە بچكۆلەیە هەیە”.
نەجیب میكائیل، لە بەشێكی دیكەی وتەكانیدا ئاماژەی بەوەدا كە جارێكیان لە فەرانسە لێیان پرسیوە كەی بووە بە مەسیحی. وەڵامی میكائیلیش ئەوەبوو كە 2000 ساڵ لەمەوبەر. ئاینی كریستیانی تا هاتنی عەرەبە موسڵمانەكان لە كۆتایی سەدەی حەوتەمدا، ئاینی سەرەكیی میزۆپۆتامیا بووە.
“بۆ چەندین سەدە، كریستیانەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست گرنگترین كتێبە فەلسەفی و ئاینی و گەردوونی و لۆجیكیەكانیان لە یۆنانی و ئاشووریەوە وەرگێڕاوەتە سەر عەرەبی”. میكائیل گوتی “لە رێگەی ئەوانەوە زانست گەیشتە ئیسپانیا لە سەدەكانی ناوەڕاستدا و دواتر گەیشتە تەواوی ئەوروپا”.
هەردوو وتارخوێنەكە نكۆڵییان لەوە كرد كە كوشتنی ئاشوورییەكانی عێراق وەكو كوشتاری ئەرمەنیەكانی سەردەمی عوسمانییەكان بێت. ئەو كوشتارگەیەی كە زۆر لە ئەكادیمیەكان بە جینۆسایدی ناودەبەن.
ئەلمالح دەڵێت “سەدام زۆر كەسی كوشت، بەڵام ئەمە ناگاتە كۆمكوژییەكەی 1915. ئێستا كە عێراقییەكان لە بەغدا دەكوژرێن، خەڵكی ئەو ملیۆنان كوشتارەی توركیایان بیر دەكەوێتەوە”.
ئەو هەروەها گوتی “ئێستا خەڵكی بەرگری لە خۆیان دەكەن و لە كەنیسە نزیك دەبنەوە. من لە بیرمە تەنیا یەك كەنیسە لە عەنكاوە هەبوو، ئەویش پڕ بوو لە خەڵكی بە تەمەن. بەڵام ئێستا حەوت تا هەشت كەنیسە هەن و پڕن لە خەڵكی گەنج”.
دەربارەی بۆچوونی توندڕەوە ئیسلامییەكان كە پێیانوایە ئەو موسڵمانانەی دەچنە سەر ئاینی مەسیحی پێویستە بكوژرێن، نەجیب دەڵێت كریستیانەكان بە دوای وەرگەڕانی خەڵك نین لە ئاینەكانی دیكە.
“ئامانجی ئێمە هاوكاریكردنی هەموو كەسێكە. ئێمە نامانەوێت هەموو كوردستان ببێتە كریستیان. ئێمە رێز لەیەكتر دەگرین”. هەروەها گوتی “ئێمە حەزدەكەین كریستیان بین نەك تیرۆریست و بكوژی خەڵك”.
شارمیلا دێڤی/ رووداو - لەندەن
25/11/2013
